Isparta popülasyonunudan geliştirilen aspir (Carthamus tinctorius L. ) hatlarının tarımsal ve teknolojik özelliklerinin belirlenmesi

Abstract

iÖZETISPARTA POPULASYONUNDAN GELİŞTİRİLEN ASPİR (Carthamus tinctorius L.)HATLARININ TARIMSAL VE TEKNOLOJİK ÖZELLİKLERİNİNBELİRLENMESİSüleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü'nde 2004 ve2005 yıllarında yürütülen bu araştırmada, Gelendost ilçesinden toplanan aspirpopulasyonundan seçerek geliştirilen Gelendost aspir hatlarının (Gelendost-1 veGelendost-2) tarımsal ve teknolojik özellikleri standart çeşitlerle (Dinçer 5-118,Yenice 5-38 ve 5-154) karşılaştırılmıştır. Gelendost-1 turuncu çiçekli ve dikenli,Gelendost-2 turuncu çiçekli ve dikensiz bir hattır. Gelendost hatlarının tohum verimikontrol çeşitlere göre daha düşük olmuştur. Özellikle bitki başına tabla sayısı, tablabaşına tohum sayısı ve 1000 tane ağırlığı gibi en önemli verim komponentleribakımından Gelendost hatları kontrol çeşitlerden daha düşük seviyede değerlervermiştir. Ancak bu hatların bitki boyu, dal sayısı ve kabuk oranı değerleri kontrolçeşitler ile benzerlik göstermiştir. En yüksek çiçek verimi 2004 yılında Gelendost-1hattından ve 2005 yılında Yenice 5-38 çeşidinden elde edilmiştir. Gelendost hatlarıözellikle teknolojik özellikleri yönüyle yüksek performans sergilemişlerdir. Dikenligenotipler (5-154 ve Gelendost-1) dikensiz genotiplere (Dinçer 5-118, Yenice 5-38ve Gelendost-2) göre daha yüksek yağ oranına sahip olmuşlardır. Gelendost-1hattının ortalama yağ oranı %26.7 olarak saptanmış ve bu oran en yüksek yağ içerençeşidin (5-154) oranına çok yakın bulunmuştur. Gelendost hatlarının linoleik asitcezengin, oleik asitce fakir bir yağ ürettikleri saptanmıştır. Her iki deneme yılında daen yüksek linoleik asit oranları (sırasıyla %81.6 ve %81.5) Yenice 5-38 çeşidindenelde edilmiş, onu sırasıyla %81.5% ve %80.2 ile Gelendost-2 hattı takip etmiştir.Aspir yağının toplam tokoferol içeriği 131.6 mg/100 g (Dinçer 5-118) ile 163.2mg/100 g (Gelendost-1) arasında değişmiştir. Aspir yağında bulunan tokoferolkomponentlerinden (α-, β-, γ- ve δ- tokoferoller) en önemlisinin α-tokoferol olduğubelirlenmiştir. En yüksek α-tokoferol içeriği 2004 yılında 149.5 mg/100 g ile 5-154çeşidinin yağında ve 2005 yılında 159.6 mg/ 100 g ile Gelendost-1 hattının yağındabulunmuştur.ANAHTAR KELİMELER: Aspir, Carthamus tinctorius, verim ve verimözellikleri, yağ asitleri ve tokoferol kompozisyonu

iABSTRACTDETERMINATION OF AGRICULTURAL AND TECHNOLOGICALPROPERTIES OF SAFFLOWER (Carthamus tinctorus L.) LINESDEVELOPED FROM ISPARTA POPULATIONSafflower (Carthamus tinctorius L.) has been traditionally grown for vegetable oilsources in Isparta province. In this research conducted at Süleyman DemirelUniversity, Faculty of Agriculture, Department of Field Crops in 2004 and 2005years, agricultural and technological characteristics of Gelendost lines (Gelendost-1and Gelendost-2) selected from Isparta safflower population were compared withcontrol varieties (Dinçer 5-118, Yenice 5-38 and 5-154). Gelendost-1 was spiny andGelendost-2 was spineless, and both had flowers with orange color. It was obtainedthat Gelendost lines gave lower seed yield than control varieties. Especially the mostimportant yield components such as head number per plant, seed number per headand 1000 seed weight were under desirable levels in both Gelendost lines comparedto control varieties. However, their plant height, branch number and husk ratio weresimilar to the control varieties. The highest flower yield was obtained fromGelendost-1 in 2004 and Yenice 5-38 in 2005. Gelendost lines showed in generalhigh performance with technological properties. Spiny genotypes (5-154 andGelendost-1) gave more oil percentages than that of spineless genotypes (Dinçer 5-118, Yenice 5-38 and Gelendost-2). Average oil content of Gelendost-1 was 26.7%,which was as high as the highest oil containing variety 5-154. Gelendost lines had aseed oil rich in linoleic acid and poor in oleic acid. Yenice 5-38 placed in the firstrank for the highest linoleic acid content (81.6% and 81.5%, respectively) followedby Gelendost-2 (81.5% and 80.2%, respectively) in both trial years. Total tocopherolcontents in safflower oil were between 131.6 mg/100 g in Dinçer 5-118 oil and163.2 mg/100 g in Gelendost-1 oil. Tocopherol components were identified, namely,alpha-, beta-, and gamma-tocopherols in safflower oil. It was determined that themajor tocopherol component was α-tocopherol. The highest α-tocopherol contentwas 149.5 mg/100 g in 5-154 in 2004 and 159.6 mg/100 g in Gelendost-1 in 2005.KEY WORDS: Safflower, Carthamus tinctorius, yield and yield components, oiland tocopherol composition