Cemşîd ü Hurşîd mesnevileri ve Ahmedî ile Selmân-ı Sâvecî`nin Cemşîd ü Hurşîd mesnevilerinin mukayesesi

Abstract

Selmân-ı Sâvecî, 13. ve 14. yüzyılda İlhanlıların son dönemi ve Celâyirlilerin ilk döneminde yaşamış önemli bir şairdir. Selmân, daha çok kasideleri ile ünlenmiştir. Bunun yanında yazdığı Cemşîd ü Hurşîd mesnevisiyle de Anadolu sahasında yazılan birçok mesnevinin de zemin metnini oluşturmaktadır. 14. Yüzyıl klasik Türk edebiyatının önemli şairlerinden olan Ahmedî de Cemşîd ü Hurşîd adlı mesnevisini Selmân'ın eserinden hareketle kaleme almış, kendi birikim, tecrübe ve kültürüyle eseri telif tercüme boyutuna taşımıştır.Bu çalışmada, öncelikle Fars ve Türk edebiyatında yazılan Cemşîd ü Hurşîd mesnevileri ele alındıktan sonra Selmân ile Ahmedî'nin hayatları ve eserleri hakkında bilgi verilmiştir. Çalışmanın diğer bölümlerinde ise Selmân ve Ahmedî'nin aynı adlı mesnevilerinin transkripsiyonlu metinleri hazırlanmış olup aynı zamanda Selmân'ın eserinin Türkiye Türkçesine çevirisi yapılmıştır. Selmân-ı Sâvecî'nin eseri transkript edilirken ve tercümesi yapılırken J. P. Asmussen ve F. Vahman tarafından hazırlanan ve 1969 yılında Tahran'da yayınlanan 3114 beyitten ibaret olan eser dikkate alınmıştır. Ahmedî'nin mesnevisi transkript edilirken de eserin İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY. nr. 921'de kayıtlı olan ve 4723 beyitten oluşan tek nüshası dikkate alınmıştır. Her iki eser de aruzun mefâ'îlün/mefâ'îlün/fe'ûlün kalıbıyla yazılmıştır. Bunların dışında iki mesnevi de dış özellikleri, kullanılan nazım şekilleri, kafiye, vezin, edebi sanatlar gibi hususlar açısından incelenip her iki eser arasında tespit edilen farklılıklar değerlendirilmeye çalışılmıştır. Ayrıca, anlatma esasına bağlı edebi türlerden biri olarak mesneviler kurgusal özellikleri, olay örgüsü, bakış açısı, mekân, zaman, şahıs kadrosu gibi unsurlar açısından incelenmiş olup her iki eserde kullanılan anlatma teknikleri tespit edilmiş ve yine iki eser arasındaki farklılıklar bahsi geçen başlıklar altında ele alınmıştır. Bunların dışında kısaca iki mesnevide de geçen motifler üzerinde durulmaya çalışılmıştır. Selmân ve Ahmedî'nin Cemşîd ü Hurşîd adlı mesnevilerinin mukayesesinde iki şair arasındaki farkın dile hâkimiyet, veznin uygulanışı ve edebî sanatlarda daha belirgin şekilde ortaya çıktığı görülmektedir. Ahmedî'de vezin kusurları oldukça fazladır. Ancak Selmân, vezin konusundaki başarısının yanında, edebî sanatlar bakımından da son derece başarılıdır. Ahmedî'nin eserinin de yalın ve kolay anlaşılır olması Selmân'ın eserine göre mesneviyi daha akıcı hale getirmiştir. Ayrıca Ahmedî'nin mesnevisini orijinal kılan hususlardan en önemlisi ise mesnevinin olay örgüsü içinde her yaşanan olaydan sonra kıssadan hisse amaçlı yer verdiği küçük öğütler ve tavsiyelerdir.Anahtar Kelimeler: Selmân-ı Sâvecî, Ahmedî, Mesnevi, Cemşîd ü Hurşîd

Selman-ı Saveci, is an important poet who lived in the 13th and 14th centuries and during during the time of Calayirs. Selman gained reputation more for his odes. Moreover, with his mesnevi Cemşîd ü Hurşîd, he constituted the base of many mesnevis written in Anatolian field. Influenced from Selman's works, Ahmedî, one of important poets of classic Turkish literatüre, wrote his mesnevi Cemşîd ü Hurşîd with his personal knowledge, experiences and culture.In this study, initially Cemşîd ü Hurşîd mesnevis written in Persian and Turkish literatüre are dealt with and then infomation on Selman and Ahmedi's lives and works are given. In the rest of the study, transcribed versions of Selman and Ahmedi's mesnevis are presented and also Selman's works are translated into Turkish used in Turkey. In the process of transcription and translation of Selmân-ı Sâvecî's works, the work, which consisted 3114 couplets and was prepared by J. P. Asmussen and F. Vahman and published in 1969 in Tehran, was taken into consideration. In the of transcription of Ahmedi's mesnevi, the version which is registered in Istanbul University Library under the number of TY. 921 and which consists of 4723 couplets was taken into consideration. Both works are written in aruz prosody with the structure of mefâ'îlün/mefâ'îlün/fe'ûlün. Moreover, both mesnevis were studied in terms of their forms, odes, rhymes, meters, and literary arts used in them and the differences between these two works were analyzed. In addition to these, mesnevis, one of the literary genres based on narration, were analyzed in terms of constructive features, plots, perspective, place, time, and characters, and also the differences between these two works were considered under all these criteria. Lastly, the motifs used in these two works were studied. In the comparison of Selman's and Ahmedi's different versions of Cemşîd ü Hurşîd, it can be seen that the differences between the two poets such as the command of language, techniques of rhythm and literary arts adopted in the works are striking. Plainness and simplicity makes Ahmedi's work more fluent compared to Selman's work. Furthermore, the most important reason that makes Ahmedi's work more original is that his mesnevi includes short advices and suggestions after each event in the plot in order to point out a moral purpose. Key Words: Selmân-ı Sâvecî, Ahmedî, Mesnevi, Cemşîd ü Hurşîd