Liman yerleşimlerinde agoraların sosyal hayattaki yeri ve mimari düzenlemesi-phaselis tetragonal agorası ışığında

Abstract

Lykia ve Pamphylia bölgelerinin sınır noktasında kalan Phaselis Antik Kenti Bronz Çağı'ndan itibaren deniz ticareti için son derece önemli bir konumda bulunan, gerek emtia hacmi gerekse ihraç ettiği ürünler açısından önemli bir kent olmuştur. Günümüzde Kemer ilçesinin Tekirova beldesi sınırları içerisinde yer alan yerleşim, Üç Adalar hizasından Tahtalı Dağ'a ve oradan da Çandır Vadisi boyunca uzanan territoryum alanı sayesinde bölgenin liman kentleri arasında öncelikli bir yere sahip olmuştur. Doğu Akdeniz ticaret rotaları üzerindeki konumu ve elverişli üç liman alanı sayesinde ara liman olarak işlev görmesinin yanı sıra gerek söz konusu teritoryum alanından elde edilen ürünlerin pazarlandığı gerekse ithal ürünlerin alındığı hareketli bir sosyal yaşam alanına sahip olan kentte, bugün için yeri tespit edilememiş olsa da antik kaynaklardan anılan ve Büyük İskender'i de ağırladığı bilinen Hellenistik Dönem agorası dışında bir emporion, ve üç agora alanı bulunmaktadır. Bu agora alanları kentin dışbükey bir şekilde, merkezine bu alanları alarak büyümesini sağlamıştır. Dolayısıyla Phaselis'te agora ve emporion yapıları merkezi oluşturmakta ve çevresinde, topografyanın izin verdiği şekilde bir şehircilik gelişimi görülmektedir. Akropolis alanı üzerinde olası bir Klasik Dönem agorası da beklenebilir. Kent merkezindeki yapılaşmanın kilit noktasında bulunan ve buradaki çalışmada ele alınacak olan Tetragonal Agora, İmparator Hadrianus'un Phaselis'i ziyaret etmesi onuruna Tyndaris isimli bir hayırhah tarafından inşa ettirilmiştir. Burada sunulan tez çalışmasında, Phaselis Tetragonal Agorası özelinde, agora yapılarının tarihsel ve mimari gelişimi irdelenmekte ve özellikle Phaselis gibi canlı bir ticari hayata ev sahipliği yapan liman kentlerinde sürdürülen sosyal hayattaki yeri ve önemi üzerinde durulmaktadır. Bunu yaparken hem kentteki diğer agora yapıları hem bölge kentlerindeki yakın dönemli agoralar da mercek altına alınmıştır. Giriş Kapısı üzerinde bulunan ithaf yazıtında anıldığı üzere söz konusu yapının `Tetragonal Agora` olarak adlandırılmasının amacına yönelik çalışmalar yürütülmüş ve cevap arayışı içinde, yine Tetragonal olarak adlandırılmış agoralarla ve aynı zamanda politik ve ticari agoralarla karşılaştırmalar yapılarak diğer agoralardan ayrılan yönleri saptanmaya çalışılmıştır. Aynı zamanda Phaselis Tetragonal Agora'sının restitüsyon planı çıkarılarak mimari düzenlemesi ortaya konmaya çalışılmıştır. 1968 yılında H. Schläger tarafından başlatılan ve 1969 yılında J. Schäfer'ın yönetiminde sürdürülen çalışmalar sırasında arkeolojik olarak tanımlanan ve planı çıkartılan yapıda 1981-1985 yılları arasında C. Bayburluoğlu başkanlığında sürdürülen kazılarda temizlik ve kazı çalışması yapılmıştır. Bu çalışmada söz konusu iki araştırmadan elde edilen sonuçlar irdelenmeye çalışıldığı gibi, kazılardan çıkan arkeolojik materyaller de çalışmaya dahil edilmiş ve tezin sonunda levhalar şeklinde sunulmuştur.

The ancient city of Phaselis, which is at the crossroads of the Lycian and Pamphylian regions, had been an important city in terms of both commodity volume and exported products since the Bronze Age. The settlement, which is located within the borders of Tekirova town of Kemer province, has a prominent place among the port cities of the region thanks to the area extending from Tahtalı Mountain and from there to Çandır Valley. In addition to its function as an intermediate port due to its location on the Eastern Mediterranean trade routes and its three convenient port areas, the city has a vibrant social life area where the products obtained from the mentioned territorium are marketed and the imported products are sold It has threeagoras aport frm the Hellenistic period agora, which is known to have host Alexander the Great.A possible Classical period agora can be expected on the acropolis area. The Tetragonal Agora, which is located at the key point of the building in the center of the city and which will be discussed in this study, was built by a charity called Tyndaris in the honor of the visit of Emperor Hadrian to Phaselis.In the thesis presented here, the historical and architectural development of the agora structures are examined in the Phaselis Tetragonal Agora and the importance and place of the social life in the port cities that host a lively commercial life such as Phaselis are emphasized. In doing so, other agora structures in the city as well as the nearby agoras in the regional cities were also examined. As mentioned in the dedication inscription on the Entrance Gate, studies were carried out for the purpose of naming the structure as la Tetragonal Agora m and in the search for answers, it was tried to determine the directions separated from the other agoraar by comparing it with the other agora. At the same time, the restitution plan of the Phaselis Tetragonal Agora was removed and the architectural arrangement was tried to put forward. It was initiated by H. Schläger in 1968 and was archaeologically defined and planed during the works carried out by J. Schäfer in 1969. During the excavations carried out under the direction of C. Bayburluoğlu between 1981-1985, cleaning and excavation work was carried out. In this study, the results obtained from these two studies are examined and archaeological materials from the excavations were included in the study and presented as plates at the end of the thesis.