18-65 yaş arası kişilerin sağlık okuryazarlığı düzeylerinin ve sağlık okuryazarlığı düzeylerinin akılcı ilaç kullanımı üzerine etkisinin değerlendirilmesi

Abstract

AMAÇ: Bireylerin sağlık okuryazarlığı durumları ile ilaç kullanım alışkanlıklarının saptanıp, bunların temel sosyodemografik özellikler ile ilişkisinin belirlenmesi ve bireylerin ilaç kullanım alışkanlıklarını yansıtan değişkenler ile sağlık okuryazarlığı durumları arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. GEREÇ ve YÖNTEM: Tasarım tipi kesitsel analitik olan çalışmanın evreni İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Karşıyaka 17 No'lu Eğitim Aile Sağlığı Merkezi'ne veri toplama sürecinde başvuran bireylerden oluşmuştur. Örneklem büyüklüğü bir istatistik yazılımı aracılığıyla minimum 374 kişi olarak hesaplanmış ve araştırmaya dâhil olma kriterlerini taşıyan 402 kişi örneklem grubunu oluşturmuştur. Bireylerin sosyodemografik özelliklerini ve ilaç kullanım alışkanlıklarını belirleme amacıyla bir adet anket formu ve sağlık okuryazarlığı düzeylerinin tespiti amacıyla Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği- 32 (TSOY-32) kullanılmıştır. Veriler bireylerle yüz yüze görüşülerek toplanmıştır. Çalışmanın bağımsız değişkenleri sosyodemografik değişkenler ile ilaç kullanım alışkanlıklarını yansıtan değişkenler iken; bağımlı değişkenleri ise ilaç kullanım alışkanlıklarının dağılımı ile sağlık okuryazarlığı düzeyidir. Bağımsız gruplarda ortalamaların karşılaştırılmasında Student T Testi kullanılmıştır. Kategorik değişkenler arasındaki ilişkiye Ki Kare Testi ile bakılmıştır. Çalışma izni için etik kurul onayı alınmıştır. Çalışmaya dâhil edilen bireylerden bilgilendirilmiş gönüllü olur formu alınmıştır. BULGULAR: Yaş ortalamaları 41,15±11,58 olarak saptanan bireylerin %52,2'sinin kadınlardan oluştuğu, %53,2'sinin üniversite mezunu olduğu, %24,6'sının ev hanımı ve %21,1'inin emekli olduğu saptanmıştır. Bireylerin %61,9'u doktora danışmadan ilaç kullandıklarını belirtmiştir. Akraba, arkadaş, komşu tavsiyesi ile ilaç kullandığını belirten bireylerin oranı %24,3 saptanmıştır. Yüzde 60,2'si doktor tarafından reçete edilen ilacı bitirmeden bıraktığını belirtmiştir. Kullanma talimatı (prospektüs) okuma alışkanlığı olan bireylerin oranı %86,1 olarak saptanmıştır. Katılımcıların %66,9'u evde bulunsun diye ilaç yazdırdıklarını ve/veya eczaneden aldıklarını belirtmişlerdir. Bireylerin ilaç kullanım davranışları yaş ve cinsiyet özelliklerinden etkilenmezken, lise ve altı mezunu bireylerin, üniversite ve üstü mezunlara göre daha sıklıkla irrasyonel ilaç kullanım tutumlarının olduğu belirlenmiştir. TSOY-32 ortalama genel indeks puanı 30,39±7,82 bulunmuştur. Bireylerin %45,5'inin sağlık okuryazarlığı sorunlu-sınırlı saptanmıştır. Sağlık okuryazarlığı genel indeks puan ortalaması yaş ve eğitim özelliklerinden etkilenmiştir. 40,5 yaş üstü bireylerin 40,5 yaş ve altı bireylere göre; lise ve altı mezunu bireylerin üniversite ve üstü mezunlara göre ortalamaları daha düşük bulunmuştur. İrrasyonel ilaç kullanım davranışları olan bireylerin sağlık okuryazarlığı genel indeks puan ortalamaları anlamlı olarak daha düşük bulunmuştur. SONUÇ: Bireylerin sağlık okuryazarlığı düzeyleri düşük bulunmuştur. Bununla birlikte irrasyonel ilaç kullanım davranışlarının da yaygın olduğu görülmüştür. Birey ve toplum sağlığının gelişmesi için anahtar rolde olan bu iki kavramın özellikle bireylerin eğitim durumlarından etkilendiği görülmüştür. Birbirleri ile de etkileştiği görülmüş olan bu kavramların toplumsal düzeyde geliştirilmelerine yönelik etkin politikaların ve düzenlemelerin planlanması gerekmektedir. Anahtar kelimeler: Sağlık okuryazarlığı, akılcı ilaç kullanımı

AIM: The aim of this study was to determine the health literacy status and drug use habits of individuals, their relationship with the basic sociodemographic characteristics and to evaluate the relationship between the variables that reflect the drug use habits of individuals and their health literacy status.MATERIALS and METHODS: The design of the study was cross-sectional analytical. The population of the study consisted of individuals who applied to İzmir Kâtip Çelebi University Karşıyaka 17th Education Family Health Center during data collection process. The sample size was calculated as 374 people by means of a statistical software and 402 people who met the criteria for inclusion in the study constituted the sample group. One questionnaire form in order to determine the sociodemographic characteristics and drug use habits of individuals and a scale named TSOY-32 for the purpose of determining the level of health literacy of individuals were used. Data were collected by face to face interviews with individuals. While the independent variables of the study were sociodemographic variables and variables reflecting drug use habits; dependent variables were the distribution of drug use habits and health literacy level determined by the TSOY-32 scale. Student T Test was used to compare the mean values in independent groups. The relationship between categorical variables was examined by Chi-square test. Ethical committee approval was obtained for the study permit. Informed voluntary consent form was obtained from the individuals included in the study.RESULTS: It was found that 52,2% of the individuals whose mean age was 41,15±11,58 were women, 53,2% were university graduates, 24,6% were housewives and 21,1% were retired. 61,9% of individuals stated that they used medication without consulting a doctor. The rate of individuals who stated that they were taking medication on the advice of relatives, friends and neighbors was found 24,3%. The rate of individuals who have the habit of reading drug prospectus was 86,1%. 66,9% of the participants stated that they had prescribed medication and/or purchased them from the pharmacy for the purpose of stocking them at home. While the drug use behaviors of the individuals were not affected by age and gender characteristics, it was determined that individuals with high school or less graduation had more irrational drug use attitudes than university and higher graduates. Mean of general health literacy index score obtained from TSOY-32 scale was found to be 30,39±7,82. 45,5% of individuals were problematic in health literacy. Mean of general health literacy index score was affected by age and educational characteristics. The mean scores of individuals over 40,5 years of age were lower than those of aged 40,5 and under. The mean scores of the individuals who graduated from high school and below were also lower than those of university and above graduates. General health literacy index scores of individuals with irrational drug use behaviors were significantly lower.CONCLUSION: Health literacy levels of the individuals were found to be low. In addition, irrational drug use behaviors were also common among individuals. These two concepts, which play a key role in the development of individual and public health, are particularly influenced by the educational status of individuals. It is necessary to plan effective policies and regulations in order to develop these concepts which are also seen to interact with each other among the whole community. Keywords: Health literacy, rational use of medicine