Farklı toprak ordolarında fosfor fraksiyonlarının profil bazlı değişimi

Abstract

Türkiye topraklarında fosfor yarayışlılığının düşük olması tarımsal üretim açısından en önemli problemlerden bir tanesidir. Toprak oluşum sürecinde kurak ve yarı kurak iklim kuşaklarında genç topraklarda yüksek kireç içeriğine bağlı olarak; yaşlı topraklarda ise toprakta biriken demir ve alüminyum oksitlere bağlı olarak topraklarda fosfor yarayışlılığı önemli ölçüde bitki gelişimini sınırlandırmaktadır. Buna bağlı olarak oluşan fosfor eksikliği sürekli yapılan ekim öncesi ve/veya gelişme dönemi öncesi gübreleme ile giderilmeye çalışılmaktadır. Bu da toprakların oluşum sürecine bağlı olarak değişen toprak bileşenleriyle ilişkili olarak fosforun profildeki miktarı ve jeokimyasal fraksiyonlarında değişimlere neden olmaktadır. Bu maksatla farklı iklim koşullarında oluşmuş Denizli, Afyon, Burdur, Isparta ve Antalya illerinde karasal iklim koşullarından Akdeniz iklim koşullarına değişen şartlar altında farklı ana materyallerden meydana gelmiş dört farklı ordoya ait 16 toprak serisinden profil bazlı toprak örnekleri de alınmıştır. Toprak örneklerinde çözünürlükleri ve bitkiye yarayışlılıkları azalan sırayla: yarayışlı, Al ve Fe oksitlere bağlı, kirece bağlı ve bakiye P fraksiyonları kademeli olarak belirlenmiştir. Jeokimyasal fraksiyonlardaki değişim toprakların fiziksel ve kimyasal özellikleri ile konvansiyonel korelasyon ve kemometrik analiz yöntemleriyle ilişkilendirilmiştir. Yapılan analizler sonucunda fraksiyonlardaki fosfor miktarı toprakların fiziko-kimyasal özelliklerine, toprağın anamateryaline, toprak ordosuna ve arazinin kullanım şekline göre değişimler gösterdiği belirlenmiştir. Genelde organik madde topraklarda fosforun yarayışlı fraksiyonlarını arttırıcı etki gösterirken; kireç, amorf demir oksitler, kil içeriği, pH yarayışlılığı azaltma eğiliminde olduğu gözlenmiştir. Toprakların hacim ağırlığının, tekstürünün, organik madde miktarının fosforun alt katmanlara yıkanmasında etkili olduğu belirlenmiştir. Kireç içeriği yüksek topraklarda Ca-P fraksiyonun yüksek olduğu, residual ve toplam fosfor miktarında toprak genesisinin önemli olduğu tespit edilmiştir.

Low availability of phosphorus in Turkish soils is one of significant problems of Agricultural production. Byconsidering the soil genesis, low phosphorus availability hinders plant growth in young soils of arid and semi-arid regions depending on the high carbonate content and old soils depending on oxides of iron and aluminium. Thus, phosphorus deficiency is to be eliminated by fertilization practices before plantation or growing season. This practice lead to changes in the amounts and geochemical fractions of phosphorus depending on soil components occurring in the soil genesis processes. For this reason profile based soil samples were taken from16 soil series, locating at Denizli, Afyon, Burdur, and Antalya cities of Turkey, belong to 4 Ordos formed in different climate (Mediterranean to continental climate) and parent materials. Geochemical fractions were sequentially extracted and determined by decreasing plant availability or solubility as: readily available, Al and Fe bound-P, calcium bound P, and residual-P. The relationships between geochemical fractions and sol chemical and physical properties were investigated by means of conventional correlation and chemometric analysis. The results showed that, the partition of phosphorus in different fractions were likely to be related to parent material, soil genesis and classification, current management systems and physico-chemical properties of soils at any horizon. In general, organic matter wasan critical component for increasing the phosphorus availability whereas carbonates, amorphous iron oxides, clay content, and pH were the soil parameters of reducing the available portion of phosphorus in soils. Bulk density, texture and organic matter were key variables for phosphorus leaching through the deeper horizons in the profiles. Ca-P fraction was relatively higher in carbonate rich horizons and it was determined that soil genesis processes were likely to be related to residual and total P forms.