Burdur ve yöresi halk bilimi ürünlerinde eski Türk inançlarının izleri

Abstract

11 ÖZET BURDUR VE YÖRESİ HALK BİLİMÎ ÜRÜNLERİNDE ESKİ TÜRK İNANÇLARININ İZLERİ Fuat Naci KÖSE Türk Dili Ve Edebiyatı Anabilim Dalı Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eylül 2001 Danışman: Doç. Dr. Hayrettin RAYMAN Türk Topluluklarının geçmişten günümüze doğru tarihî, coğrafî, siyasî ve sosyolojik sebepler yüzünden çeşitli inanç sistemlerini benimsedikleri bilinmektedir. Benimsenen her yeni inanç sistemi, bir öncekini ya kısmen ya da tamamen yasaklayarak kendine yer açmaya çalışmıştır.Ancak, bir önceki inanç; her seferinde Türk kültürü içindeki yerini şu veya bu şekilde muhafaza etmiş ve Türk sosyal hayatıyla birlikte günümüze kadar varlığını sürdürmüştür. Bu çalışmada insan hayatının çeşitli evreleri esnasında önemli bir yere sahip olan gelenek, görenek, âdet ve töreler ile; insan hayatının önemli geçiş dönemlerinden sayılan doğum, evlenme, ölüm gibi inanç ve pratiklerle günümüze kadar taşınan eski Türk inançlarının Burdur yöresindeki izleri tanıtılmaya çalışıldı. Giriş bölümünde yörenin tarihî, coğrafî ve kültürel yapısı, tarih öncesinden başlanarak tanıtılırken; yöre kültürün tarih ve coğrafya ile olan ilişkileri vurgulandı. Birinci bölümde toplulukları bir araya getiren ve millet olma özelliği kazandıran öğelerin yanında inançların da önemli bir yere sahip olduğu bilinciyle Halk Bilimi vem Din; buna bağlı olarak Türk dinleri içinde yer alan Tengri, iyeler, kişioğlu ve kam tipinin fonksiyonları tanıtıldı. Bunların yöre insanları üzerinde var olan etkileri örneklerle tespit edilmeye çalışıldı. İkinci bölümde, insan hayatında önemli bir etkiye sahip olan doğum, ad verme, evlenme, askerlik ve ölüm gibi geçiş törenlerine yön veren eski Türk inançları tespit edilerek örneklcndirilirkcn; yöre insanının hayatına etki eden ve kaynağını eski Türk inançlarından alan (kurban, yağmur duası, avcılık gibi) tören ve pratiklere de yer verildi. Üçüncü bölümde ise, yöre insanının hayatında önemli yer işgal eden uğur ve uğursuzluk, rüya, renk, nazar, halk takvimi ve halk hekimliği ile ilgili inanç ve pratiklere yer verilerek `Diğer İnanç ve Gelenekler` başlığı altında incelendi. Burdur ve yöresindeki inançlarla ilgili olarak yaptığımız bu çalışma sonucunda Türk sosyal ve dini hayatının geçmişten günümüze kadar bir bütünlük gösterdiğini; Orta Asya'dan Anadolu'ya gelen Türk boylarının eski Türk inanç ve pratiklerini beraberinde taşıyarak günümüzde de yaşattıklarını söylemek mümkündür.

IV ABSTRACT THETRAÎLS OF THE OLD TURKISH BELIEFS IN THE PRODUCTS OF BURDUR END İTS ENVIRONS Fuat Naci Köse The Branch Of Turkish Language Mainscience The Institute of Social Sciences in Afyon Kocatepc University Eylül 2001 Consultant: Asistant Professor Dr. Hayrettin RAYMAN It's known that Turkish societies have adopted various belief systems from past to now because of some historical, geographical, political and sociological reason. The new belief system tried to make a room for itself by forbidding the previous one partly or completely. But, the previous belief always succeeded in keeping its importance in a way in Turkish culture and lasted its existence in Turkish social life up to now. In that study, it was striven to give information about the marks of traditions, customs, morals and habits that have a great importance in various phases of human life; and the old Turkish beliefs that have been sustained till today with some beliefs and practices such as birth, marriage, death which are thought as the three important transitional periods of human life, in Burdur.In the enter part, while the geographical and cultural structure and the history of the locality were being introduced involving the prehistorically period, the relations of the local culture to geography and history were emphasized. In the first part, the functions of some old Turkish belief types called Tengri, İyeler, Kişioğlu and Kam are told here connected with religion and folklore which have also a great importance in bringing societies together and making them a nation as well as the other factors. In the second part, the Turkish beliefs that directed the transitional ceremonies such as birth, naming, marriage, military service and death that have effects on human life were fixed and exemplified. And besides, the ceremonies and practices (victim, rain prayer, hunting... ect.) resulted from the old Turkish religions and that have affected the local people were introduced. In the thi part, the beliefs and practices concerning good luck and bad luck, dream, colour, the evil eye, folk calendar, and public medicine were examined under the title of `The other beliefs and traditions.` After that work we made about the beliefs in Burdur, as a result it is possible to say that there is a totality between Turkish social life and religious life from past to now, and also it's possible to say that the Turkish tribes coming from the middle Asia to Anatolia are still keeping alive the old Turkish beliefs and practices by caring them with them.