Sosyal kabul arzusu yanlılığı: Ölçek karşılaştırmasına yönelik deneysel bir araştırma

Abstract

Anket yöntemi Sosyal Bilimlerin birçok alanında farklı kavramları ölçmede sıklıkla kullanılan bir yöntemdir. Ancak katılımcıların anketlere verdikleri cevaplar bazı yanlılıklara açıktır ve bu yanlılıklardan en önemlilerinden birisi sosyal kabul arzusu yanlılığıdır (SKAY). SKAY'ın özellikle pazarlama ve davranış ölçümlerinde dikkatle yaklaşılması gereken bir husus olduğu literatürde belirtilmektedir. Anket yöntemi ile toplanan verilerde SKAY, ölçümlerin geçerliliğine ve dolayısı ile bu ölçümlerle yapılan analizlerin geçerliliğine, bulgulardan yapılan çıkarımların doğruluğuna zarar vermektedir. Bununla beraber davranış bilimlerinin birçok alanında duygu, düşünce, niyet, tutum gibi gözlenemeyen kavramlara ilişkin veri toplamada anket yöntemine çok az alternatif bulunduğundan, araştırmacılar anket yöntemi ile elde ettikleri verinin ve yaptıkları çıkarımların kalitesini iyileştirmek için SKAY'nı ölçümlemeli veya en aza indirmeye çalışmalıdırlar.Yıllardır süren çalışmalar neticesinde SKAY'ın olumsuz etkileri ile mücadele edebilmek maksadıyla bazı metodlar öne sürülmüştür. Bunlardan bazıları SKAY'nı önlemek üzerine geliştirilmiş iken, diğerleri bu yanlılığı ölçmek ve gerekirse etkisini istatistiki olarak kontrol altına almak üzere kullanılmaktadır. Ankete verilen cevapların SKAY'na ne derece maruz kaldığını ölçümlemek amacı ile birçok ölçek geliştirilmiş olmakla beraber bu ölçeklerin yapısına, psikometrik özelliklerine ve etkililiklerine dair tartışmalar sürmektedir.Bu kapsamda, bu tez çalışmasının temel amacı halihazırda varolan farklı SKAY ölçeklerini karşılaştırarak, Türkçe çalışmalarda önemli bir sistematik hata kaynağı olan SKAY'nı etkili bir şekilde tespit edebilen, kısa ancak kapsamlı, geçerli ve güvenilir bir araç önerisinde bulunmaktır. Bu amacı yerine getirmek maksadıyla tek grup pre-test/post-test tasarımına sahip bir deneysel araştırma yürütülmüştür. Bu kapsamda, 118 katılımcı üzerinde bir ay arayla anket anonimliği unsuru manipüle edilerek iki anket uygulaması yapılmıştır. Bulgular, araştırmaya konu olan farklı SKAY ölçeklerinin tamamınının ikiden fazla boyuta sahip olduğunu ve boyutların SKAY unsurunu yakalamada aynı performansı göstermediğini ortaya koymuştur. Bununla beraber, SKAY'nı tespit etmede nispeten daha etkili, geçerlilik ve güvenilirlik açısından daha güçlü, teorik açından kapsamlı iki ayrı boyuta ve toplam dokuz soruya sahip bir ölçek ortaya çıkmıştır. Elde edilen sonuçların, özellikle sosyal açıdan hassas kavramların ölçümünde anket yöntemi kullanan araştırmacıların SKAY'nı tespit etme ve etkilerini kontrol etmede faydalı olacağı değerlendirilmektedir.

Self-reporting is a frequently used method to measure various constructs in many areas of social science research. But the responses given by participants hold certain biases and literature provides abundant evidence that social desirability bias (SDB) is one of the most important types of bias which requires specialized attention particularly within the context of marketing and behavioural studies. SDB can severely plague the validity and accuracy of the measurements. However, in many areas of behavioral research, there is only a few alternatives to self-report surveys for collecting data about specific constructs which only the respondents may have the information about. Thus, researchers need to detect, minimize or adjust SDB to improve the quality of overall data and consequently the theoretical implications drawn from them.Throughout the decades of research, many methods have been set forth to cope with SDB. While some of them specialize in preventing it, others are used to detect and measure its effects. Social desirability scales are frequently used instruments to measure SDB in a data set. A number of scales have been presented thus far but none of them is without controversy. Moreover, even though researchers can find an answer to its existence, a clear guideline answering how much and where questions still have not been introduced. In this context, the main goal of the present dissertation is to provide literature an effective, comprehensive, reliable, valid and practicable method to detect SDB which is a critical source of systematic error by testing and comparing several existing social desirability scales. To achieve the purpose of this study single group pre-test, post-test design was adopted. Congruently, two survey applications with 1-month interval were implemented to 118 participants wherein anonymity was experimentally manipulated. According to the results, SDB scales composed of more than two dimensions and each dimension has manifested correlations with context variables in varying degrees. More importantly, a valid and reliable scale is obtained with two dimensions and nine questions with successful detection capability. It is expected that the results of this study will be beneficial to researchers who implement self-report measures in detecting SKAY and controlling its effects.