Farabi`de kıyasın oluşumu-şekil ve çeşitleri

Abstract

İslam mantığının kurucusu olan Ebu Nas'r - el Fârâbî'nin kıyasın - oluşumu, şekil ve çeşitleri hususundaki düşünce ve görüşlerini sistemli bir şekilde ele alıp incelemek gayesi ile, bu konuyu yüksek lisans tezi olarak seçmiş bulunuyoruz. Çalışmamızda, Fârâbî'nin kıyasın oluşumu - şekil ve çeşitleri hususundaki düşünce ve görüşlerini fazla ayrıntıya girmeden, bir konuyu anlatmada onun tarzını takip ederek, bir bütün halinde ve öz olarak vermeye gayret ettik. Bunun yanında, Fârâbî'nin bir konuyu, bir olayı, bir düşünceyi, bir sistemi, kısaca ele aldığı her türlü problem ya da meseleyi o gün için vâkıf olduğu bütün ilimleri gözönünde bulundurarak çözüp, izah etmeye çalıştığını tespit ettik. Ayrıca, filozof yukarıda bahsedilen her türlü mesele ve fikirde, Mantık İlminden de istifade ederek, öncelikle kaynak ve sebebe inmekte, metafizik ve din boyutuna geçmektedir. Hatta o, Mantık Ümi'ni de temyiz kuvvetine bağlamakta ve bu kuvvetin de Allah (cc) tarafından insanlara bahsedildiğine inanıp kabul etmektedir. İşte,biz de Fârâbî'nin takip ettiği bu metod ve silsileyi izledik.Birinci bölümde, mantığın temeline temyiz kuvvetini yerleştiren Fârâbî'nin bu kuvvet sayesinde ruhta veya hariçte insanın bir fikri düzeltmesine yarayan kıyasın en küçük birimi olan ruhta makuller ve bunların karşılığı olan hariçteki anlamlı seslerden ve bunlar arasında bağ oluşturan edatlardan bahsettik. Daha sonra bu lafızların birleşerek mürekkep lafızları ve sözü nasıl oluşturduklarını ele aldık. Söz çeşitlerini- bunlardan bizim için önemli olan önermenin ne olduğu ve çeşitlerini, birbirleri arasındaki ilişkileri -ele alarak her önermenin bir bilgi olması hasebiyle bilginin kaynağı ve kesinliği meselesine girdik. İkinci bölümde, kıyasın ne olduğu ve önermelerden nasıl teşkil edildiğini; kıyasın şekil ve çeşitlerini vererek Büyük Türk Filozofu Fârâbî'nin bu hususlardaki düşüncelerini ortaya koymaya gayret ettik. Neticede, Aristo'ya dayanan, ama orjinal fikirler de ortaya koyan Fârâbî'nin İslam Mantığı'nm kurucusu ve Muallim -i Sani olduğu bir kez daha tescil edilmiş oldu.