Osmanlı İmparatorluğu`nda Tanzimat Dönemi reform çabaları ve Osmanlı kamu yönetimi teşkilatı

Abstract

ÖZET 3 Kasım 1839'da ilân edilen Gülhane Hatt-ı Hümayunu ile resmen başlayan Tanzimat dönemi, Osmanlı modernleşme çabalarının önemli bir aşamasını oluşturur. XVI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Avrupa karşısındaki üstünlüğünü yitirmeye başlayan Osmanlı İmparatorluğu, tekrar eski gücüne kavuşabilmek için bir dizi reform çalışmasına girişmiştir. Bu doğrultuda özellikle III. Selim ve II. Mahmut dönemlerinde önemli adımlar atılmıştır. Ancak İmparatorluğun varlığını devam ettirebilmesi için ihtiyaç duyulan geniş kapsamlı ve köklü reformlar Tanzimat döneminde gerçekleştirilmiştir. İç ve dış faktörlerin etkisiyle ortaya çıkan Tanzimat dönemi, Türk siyasi ve idari kurumlarıyla, toplumun düşünce yapısının Batı medeniyetinin tesirlerine açıldığı bir dönemdir. İlân edilen Gülhane Hatt-ı Hümayunu ve Islahat Fermanı ile devletin sosyal, hukuki ve siyasi bünyesi Batı normlarına uygun olarak ıslah edilmeye çalışılmıştır. Tanzimat'la birlikte fark gözetilmeksizin tüm tebaaya tanınan haklar, Osmanlı vatandaşlığı (Osmanlılık) kavramını ortaya çıkarmıştır. Tanzimat döneminde, bozulan kamu yönetimine yeniden işlerlik kazandırmak amacıyla Osmanlı kamu yönetimi teşkilatında önemli ıslahatlar yapılmıştır. Adli, mali ve mülki konuları kapsayan bu düzenlemelerle yasama, yürütme ve yargı erklerinin ayrı organlar tarafından yerine getirilmesi için yeni kurumlar oluşturulmuştur. Bu uygulamalarla parlamenter sisteme geçişin temelleri atılmıştır. Bakanlık organizasyonunun geliştirilmesi, vilayet sistemine geçilmesi, belediye teşkilatının oluşturulması, hukuk ve insan hakları alanında yapılan düzenlemeler ve halkın siyasal karar alma sürecine iştirak etmesini sağlayacak meclislerin oluşturulması Osmanlı devlet düzenindeki köklü değişimlerin göstergeleridir. Ancak Tanzimat'la birlikte artan aşırı merkeziyetçilik, kamu hizmetlerinin aksamasına sebep olmuştur. Tanzimat döneminde devletin idari, sosyal, hukuki ve siyasi bünyesinde gerçekleştirilmeye çalışılan reformlar net sonuçlar doğuramamıştır. Fakat Tanzimat'ın getirdiği kurum ve fikirler, Meşrutiyet dönemi ve Cumhuriyet döneminin temellerini atması bakımından oldukça önemlidir.

ABSTRACT The Tanzimat period that legally started with the announcement of the decree of Giilhane was an important stage in the efforts of modernization of the Ottoman Empire. The Ottoman Empire had lost her superiority against Europe from the second half of XVI. century. Because of this reason important steps had become to have the oldest superiority especially in the periods of Selim III. and Mahmut II. But to survive the empire extensive and basic reforms that needed were realized in Tanzimat period. The Tanzimat period arised with the effects of domestic and foreign factors. In this period the society's ideas and the Turkish political and the administrative institutions effected from the civilization of West. With the announcement of decree of Giilhane and the firman of Islahat, the social, legal and political structure of the state reformed to the western norms. The concept of Ottoman citizen, arised with the rights that given to all society, not with differentiation. In the period of Tanzimat, to develop the disorganized Ottoman public administration, new reforms had been made with these arrangements that includes legal, fiscal and administrative concepts, new institutions established to perform the legislation, execution, judgement powers with different institutions. With these applications the parliamentary system had begun. The improvement of ministry organizations, the acceptance of provincial system, the constitution of municipality organization, the arrangement in the human rights and in the law, the constitution of councils that provide the public to join to the political decision making, were the proofs of the basic improvements at Ottoman state regulation. But with Tanzimat, the increase of excessive centralization deformed the public services. In Tanzimat period, the reforms at the state's political, social, legal and administrative structure couldn't have clear solutions. But the ideas and the institutions that occured with Tanzimat are very important to be base to the period of Meşrutiyet and the period of Republic.