Avrupalı gezginlerin seyahatnamelerine göre 19. yüzyılda Batı Türkistan hanlıkları

Abstract

iiYÜKSEK LİSANS TEZ ÖZETİAVRUPALI GEZGİNLERİN SEYAHATNAMELERİNE GÖRE19. YÜZYILDA BATI TÜRKİSTAN HANLIKLARI(Alexander BURNES, Arminius VÃMBÃRY, Eugene SCHUYLER)Gülay KARADAĞTarih Anabilim DalıAfyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler EnstitüsüHaziran 2006Danışman: Doç. Dr. H. Mustafa ERAVCIÇalışmada, 19. yüzyılda Batı Türkistan Hanlıklarının siyasi, sosyal ve kültüreltarihi, seyahatnameler başta olmak üzere vakayiname ve araştırma eserlerin ışığındaincelenir. Ana kaynağımızı oluşturan başlıca seyahatnameler Alexander Burnes,Arminius Vámbéry ve Eugene Schuyler'a aittir. Beş bölüm olarak kararlaştırılançalışmanın birinci bölümünde bölgenin coğrafi ve etnik yapısı üzerinde durulur. İkincibölümde gezginlerin ve seyahatnamelerin nitelikleri incelenirken diğer bölümlerde,hanlıkların siyasi yapısı, Batı Türkistan'ın önemli şehirleri ve bölgenin kendine hassosyal ve kültürel unsurlarına değinilir.Araştırma sonucunda Özbek hanedanlar yönetimindeki Batı Türkistanhanlıklarının hem komşu ülkelerle hem de kendi içerisinde sürekli savaş halinde olduğu,19. yüzyılın başlarında güçlü bir konumdayken ikinci yarıdan itibaren siyasi güçleriniyitirdikleri ve bağımsızlıklarını kaybettikleri görülür. Yine bu yüzyıl sonlarında en eskitarihlerde ticari ve kültürel öneme sahip bölge şehirlerinin de duraklama içerisindeiiiolduğu tespit edilmiştir. Bizim bu sonuca ulaşmamızı sağlayan olgu, tarihi süreçiçerisinde şehir nüfusunda görülen azalma ve halkın içerisinde bulunduğu ekonomikimkânsızlıklardır. Şehirlerin bu geri kalmışlığının bir sebebi de kuzeyde bozkırgüneybatıda ise çöl coğrafyasına yerleşen yağmacı Türkmen ve Kırgızların oluşturduğutehdittir. Bu durum Avrupalı gezginlerin bölgeye giriş çıkışlarını da olumsuzetkilemekte, zor coğrafi şartlarla birlikte aşılması güç ikinci engeli teşkil etmektedir.Böylece Avrupalılar nazarında gizemli ve ulaşılamaz olan Batı Türkistan şehirlerineduyulan merak daha da artmıştır. Araştırmamız neticesinde varılan bir diğer sonuç BatıTürkistan Hanlıklarının, yöneticilerin engellemeleri sonucunda sosyal ve kültürel açıdanAvrupa'daki gelişmelere ayak uyduramadıkları ve mutaassıp yapılarını korumuşolmalarıdır.

ivABSTRACTACCORDING TO EUROPEAN TRAVELER?S BOOKS WEST TURKESTANKHANATES IN 19th CENTURY(Alexander BURNES, Arminius VÃMBÃRY, Eugene SCHUYLER)Gülay KARADAĞDepartmant of HistoryAfyon Kocatepe University, The Institute of Social SciencesJune 2006Advisor: Associate Prof. Dr. H. Mustafa ERAVCIIn this study, West Turkestan Khanates were dealt with political, social andcultural characteristics in 19th century and investigated according to travel?s books,chronicle and research books. Travel?s books were restricted to works of AlexanderBurnes, Arminus Vámbéry and Eugene Schuyler. It is about geographic and ethniccharacteristics of the region in first chapter of the study that was decided as fivechapters. It was mentioned khanates? political structures, West Turkestan?s importantcities and social and cultural elements of the region in other chapters while itinvestigates the travelers and the characteristics of their works in the second chapter.As a result of this study, it was observed that The West Turkestan Khanetes hasbeen ruled by Uzbek dynasties, was struggling with enemies within and out of theborders. Although The West Turkestan Khanetes were powerful in the first 19th century,vthey lost their independence in the second half of 19th century. Nevertheless we can saythat West Turkestan cities, which had commercial and cultural importance from theperiod of history BC., were standstilled in the 19th century. A possible evidence can bethat the population in the region and welfare has declined in this period. One reason forthis structure of cities in the region was plunders of Turkmen and Kirghiz. Apart fromthis reason and tough geographical conditions, European travelers faced difficulty intraveling in the region. Therefore, the curiosity for West Turkestan cities, which arethought to be mystic and unreachable in the eye of Europeans, increased. It can be saidthat The West Turkestan Khanates was not kept up with social and cultural developmentof Europe and protected their conservative structures because of the inhibition ofKhanates? rulers.