15. y.y. Osmanlı popüler dînî edebiyatındaki Fiten hadislerinin tahric ve tenkîdi (Envâru`l-Âşikîn örneği)

Abstract

Bu tezin amacı, 15. y.y. Osmanlı Popüler Dûnû Edebiyat örneklerinden biri olanAhmed Bûcan'ın (870/1466) Envâru'l-Âşikûn adlı eserindeki fiten hadislerinin tahricve tenkûdini yapmaktır. Çalışmanın temel çıkış noktası, yaklaşık 550 yıldan beriTürklerin yaşadığı coğrafyada ilgiyle okunan bu eserdeki fiten hadislerinin gerçekdeğerini tespit etmek ve bunları hadis ilmi kriterlerine göre incelemektir. Asırlardırtartışılan ve kıyâmet öncesi ve sonrasında yaşanacak olayları anlatan bazı hadislerinsıhhat durumunu belirlemektir. Zira bu hadisler halkın dûnû kültürünün oluşmasındabüyük bir rol oynamakta ve hayata bakışlarına menfû anlamda katkılar sağlamaktadır.Bu olumsuz anlayışları düzeltmek maksadıyla çalışmak ve sağlam verileri dûnûkültüre kazandırmak ise büyük bir önem arz etmektedir. Nitekim sağlıklı, tutarlı vedoğru bir İslam anlayışının oluşturulabilmesi bu tür hadislerin doğru anlaşılması veyorumlanmasına bağlıdır.Bu çalışmanın neticesinde ele alınan 219 rivayetten 3/2'sinden fazlasının zayıf,uydurma ve temel hadis kaynaklarında yer almayan rivayetlerden oluştuğu sonucunavarılmıştır. Bu rivayetler hadis tenkûd prensipleri açısından değerlendirilmiş ve sıhhatdereceleri Kur'an ve Sünnet ışığında ortaya konulmuştur. Uydurma ve kaynağımeçhul rivayetlerin çoğunluğunda kıssacı ve sûfûlerin bariz tesirleri saptanmış vebunlara işaret edilmiştir.Hz. Peygamber'in hadislerinde kıyâmetin büyük alâmetlerinden hiçbahsetmediği, bunun yerine toplumsal veya kişisel kıyâmetin alâmetlerini haberverdiği, yaptığı bir takım sembolik uyarıların ise zamanla müşahhaslaştırıldığı vekastetmediği anlamlara ulaşıldığı delilleriyle ortaya konulmuştur.Sonuç olarak İslam'ın ruhuna aykırı anlamlar içeren zayıf ve uydurma fitenhadislerinin, sahih rivayetlerin ifade ettiği mânâyı gölgede bıraktığı ve İslam'ınyanlış anlaşılmasına ve tanıtılmasına sebebiyet verdiği görülmüştür. Ahmed Bûcan'ınise bu tür rivayetlerin toplumda yaygınlaşmasına ve halkın dûnû kültürünün olumsuzanlamda etkilenmesine bilmeksizin katkılar sağladığı kanaatine ulaşılmıştır.Anahtar Kelimeler: Popüler Dûnû Edebiyat, Ahmed Bûcan, Envâru'l-Âşikûn,Dûnû Kültür, Fiten Hadisleri, Kıyâmet Alâmetleri.

In this thesis, I evaluate the validity of fiten hadiths in Envâru?l-Âşikûn byAhmed Bûcân. This treatise has been very popular for centuries. Its affects on themuslim society has been quite interesting. The weak and fabricated hadiths in thetreatise have badly mislead some Islamic understandings about the beliefs on the dayof judgement, hereafter and etc. There is a certain need to get accurate Islamicunderstanding through critics of this kind of treatises.I find out that two of third fiten hadiths, 219 hadiths in the treatise are weak,fabricated or do not exist in the accurate hadith books. I criticise them in the light ofthe Quran and valid hadiths. Some so-called hadiths in the treatise are actuallyderived from different sources and their sources cannot be verified accurately. Thereare also some misinterpretations about these hadiths.Hz. Muhammad (S) did not mention great signs of the day of judgement. Herather symbolicly mentioned personal and social signs about the day of judgementand they are interpreted not accurately in the treatise. Finally, this situation in thetreatise leads misunderstandings and misrepresentations about Islam. The author ofthe treatise (A.B) is responsible popularising this kind of misunderstandings inmuslim society.Key words: Popular religious literature, Ahmed Bûcân, Envâru?l-Âşikûn,Religious culture, Fiten hadiths, Signs of the day of judgement.