Türkiye`de bireysel emeklilik sistemi ve sistemde değerlendirilen fonların performans ölçümü

Abstract

Sosyal güvenlik kurumları geçmişten günümüze faaliyetlerini sürdürürken çeşitli sosyo-ekonomik krizler ile karşı karşıya kalmıştır. Ortalama insan ömrünün uzaması, gelir-gider dağılımındaki bozukluk, nüfus yoğunluğu, sağlık hizmetlerinin maliyetlerindeki artış, bireylerin gereksiz yere muayene olma ve tıbbi ilaç edinme isteği, hükümetlerin sağlık sigortalarına müdahaleleri ve popülist politikaları, ekonomik istikrarsızlık, enflasyon ve işsizlik gibi nedenler ülkelerde sosyal güvenlik kurumlarının faaliyetlerini olumsuz etkilemiştir. Ayrıca bu sorunlar emeklilik ödemelerini de etkileyerek emeklilik yaşının yükselmesine neden olmuştur. Yaşanan bu olumsuzluklar ile birlikte yeni finansal ürünlerin arayışına gidilmiş ve bunun sonucunda bazı ülkelerde mevcut sosyal güvenlik sisteminin tamamlayıcısı, bazılarında ise sosyal güvenlik sisteminin bir ikamesi olarak bireysel emeklilik sistemi ortaya çıkmıştır. Bireysel emeklilik sisteminin ortaya çıkması ile birlikte yeni bir finansal araç olarak adlandırılan emeklilik yatırım fonları da faaliyetlerine başlamıştır. Türkiye'de önemi her geçen gün artmakta olan bireysel emeklilik sisteminde biriken toplam fon büyüklüğü 2018 yılı Haziran ayı itibariyle 82 Milyar Türk Lirasını aşmıştır. Toplanan bu büyüklükteki fonların, ülkeler için kaynak bulma maliyetlerini önemli ölçüde düşürdüğü, sermaye piyasalarının gelişmesine ve derinleşmesine yardımcı olarak uzun vadeli yatırımların artmasına yol açtığı, ekonomik ve finansal istikrarın sağlanmasına olumlu katkıda bulunduğu ifade edilmektedir. Bu kapsamda çalışmanın amacı, son dönemde Türkiye gündemini meşgul eden bireysel emeklilik sisteminin Dünya'daki ve Türkiye'deki uygulamalarını incelemek ve ülkemizde sermaye piyasalarında önemli bir yere sahip olan emeklilik yatırım fonlarının gösterdiği performansları ölçmeye çalışmaktır. iii Çalışmanın birinci bölümünde, araştırmanın amacı ve yöntemi, önemi, kapsamı, dönemi, uygulamaya konu olan performans ölçüm yöntemleri ile ilgili ulusal ve uluslararası literatür çalışmaları ile çalışmanın literatüre katkısı incelenmiştir. İkinci bölümünde, bireysel emeklilik sistemi kavramı, bireysel emeklilik sisteminin ortaya çıkışı, bireysel emeklilik sisteminin amacı ve fonksiyonları, bireysel emeklilik sistemindeki kurum ve kuruluşlar, bireysel emeklilik sisteminin denetimi ve finansman kaynakları ile dünyada ve ülkemizde bireysel emeklilik sistemin işleyişi detaylı bir şekilde açıklanmıştır. Üçüncü bölümde, bireysel emeklilik sistemindeki yatırım fonlarının performans değerlendirmesi, performans değerlendirmede risk ve getiri ile fon performans değerlendirme yöntemleri arasında yer alan Sharpe Oranı, Treynor Oranı ve Jensen Ölçütü üzerinde durulmuştur. Çalışmanın dördüncü ve son bölümünde ise, ülkemizdeki bireysel emeklilik sistemi içerisinde yer alan emeklilik yatırım fonlarının Ocak 2014-Aralık 2017 tarihleri arasında gösterdiği performansların ölçümünü Sharpe Oranı, Treynor Oranı ve Jensen Ölçütü kullanılarak hesaplanmış, performans analizi sonucunda elde edilen çıktılar aynı dönemdeki BİST-100 endeksinin performansı ile karşılaştırılmıştır. Anahtar Kelimeler: Bireysel Emeklilik Sistemi, Sosyal Güvenlik Sistemi, Emeklilik Yatırım Fonları, Performans Analizi, Sharpe Oranı, Treynor Oranı, Jensen Ölçütü, Borsa İstanbul.

Social security institutions faced various socio-economic crises while continuing their day-to-day activities. There are several issues that negatively affect social security institutions activities. The reasons can be summarized as an increase in the average life expectancy, a disorder in income-expenditure distribution, population density, increase in the cost of health services, unnecessary examination of the individuals and the need for medical treatment, government interventions on health insurance and populist politics, economic instability, inflation and unemployment. In addition, these issues also affect retirement payments and cause retirement age to rise. Along with these negativities, the search for new financial products has been pursued. As a result, the individual pension system has emerged as a complement to the existing social security system in some countries or as a substitution in other countries. With the emergence of the individual pension system, pension mutual funds, also called as a new financial instrument, have started to operate. The importance of the individual pension system increases every day in Turkey. Total funds accumulated in private pension system have exceeded 81 billion Turkish Liras on May 2018. It is stated that the funds collected in these sizes contribute positively to the economic and financial stability, reduce the cost of funding for the countries significantly, increase the development of the capital markets and lead to the increase of long-term investments. The aim of this thesis is to examine the individual pension systems applications around the World and Turkey as well as measure the performance of the pension funds which have significant proportion in the capital market. v In the first part of the study, the aim and method of the thesis, the importance of the study, sample period that is covered in the study, and the national and international literature related to the performance measurement methods applied and the contribution to the existing literature are covered. In the second part, the concept of the individual pension system, the emergence of the individual pension system, the purpose and functions of the individual pension system, the institutions and organizations in the individual pension system, the supervision and financing resources of the individual pension system and the functioning of the individual pension system in the world and in our country are explained in detail. In the third chapter, the performance of the pension mutual funds is evaluated by using Sharpe Ratio, Treynor Ratio and Jensen Criterion which are considered as the performance measurement that tells us about risk and returns. In the fourth and last part of the study, the performance measurements of the pension investment funds in the individual pension system in Turkey between January 2014 and December 2017 are calculated by using the Sharpe Ratio, Treynor Ratio and Jensen Criterion. BIST-100 index is used as a benchmark to compare the result of the performance of pension mutual funds. Keywords: Individual Pension System, Social Security System, Pension Mutual Funds, Performance Analysis, Sharpe Ratio, Treynor Ratio, Jensen Criterion, Borsa Istanbul.