Osmanaalı Sıdık Uulu`nın eserleri örneğinde geçiş dönemi Kırgızcası

Abstract

Bu çalışmada 1913 ve 1914 yılında Osmanaalı Sıdık Uulu tarafından Ufa şehrinde yayınlanan `Tarih-i Kırgız Şadmaniya` ve `Muhtasar Tarih-i Kırgıziya` adlı şecere kitabının dil özellikleri ile Çağatay Türkçesi ve Çağdaş Kırgız yazı dilinin dil özellikleri karşılaştırmalı olarak incelenmiştir.Çalışma giriş bölümü hariç toplam beş bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Kırgızlar, Kırgızca ve Kırgız edebiyatı hakkında bilgiler verilmiş, Kırgızlar, Kırgızların etnik kökeni ile Kırgız adının nereden geldiği hakkında bilgiler yer almıştır.Kırgızca kısmında ise Kırgızcanın tarihi dönemleri ile birlikte Kırgızlar tarafından günümüze kadar kullanılmış olan yazı sistemleri ve özellikleri ele alınmıştır. Kırgız edebiyatı kısmında da Kırgızların Sovyet öncesi sözlü ve yazılı edebiyatı ile birlikte 20.yüzyılın başlarında Cedit döneminde açılan okullar ve neşriyat faaliyetleri incelenmiştir. Sovyet dönemi Kırgız edebiyatıda kendi içinde dört dönem hȃlinde her dönemin özellikleriyle birlikte ele alınmıştır.20. Yüzyılın birinci yarısına kadar Çağatay Türkçesi ortak yazı dili olarak kullanılmıştır. Mahȃlli dillerin, ağızların yazı dili hȃlini almaya başlamasıyla Kırgızistan'da 1924 yılından itibaren Çağatay Türkçesi yerini Çağdaş Kırgız yazı diline bırakmıştır. Çalışmamızın birinci ve ikinci bölümlerinde son dönem Çağatay Türkçesinde ele alınmış olan eserin gramer özellikleri Çağatay Türkçesi ile Çağdaş Kırgız yazı dilinin özellikleri ile karşılaştırılmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde eserin ses özellikleri, Çağatay Türkçesi ile Çağdaş Kırgız yazı dilinin ses özellikleriyle karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Son dönem Çağatay Türkçesiyle ele alınan eserin ses özelliklerinin ne derecede Çağatay Türkçesi özelliklerini taşıdığı ve ne derecede Çağdaş Kırgız yazı dili ses özelliklerini taşıdığı incelenmiştir.Ikinci bölümde de eserin şekil özellikleri, Çağatay Türkçesi ve Çağdaş Kırgız yazı dilinin şekil özellikleri ile karşılaştırılmıştır.Üçüncü bölümde ise, eser üzerinde cümle bilgisi bakımından inceleme yapılmıştır ve kelime grupları ile cümle çeşitleri üzerinde durulmuştur.İncelemenin dördüncü bölümünde de eserin çevri metni(transkripsiyonlu) verilmiştir. Beşinci bölümünde de eserin dizni yer almaktadır.Anahtar Kelimeler: Çağatay Türkçesi, Çağdaş Kırgız yazı dili, Cedit hareketi, ses bilgisi, şekil bilgisi, cümle bilgisi, Kırgızlar, Kırgız edebiyatı.

In this study, language properties of `Tarih-i Kırgız Şadmaniya` and `Muhtasar Tarih-i Kırgıziya` books published by Osmanaalı Sıdık Uulu in Ufa between 1913 and 1914 were compared with language properties of Chagatay Turkish and Modern Kyrgyz literary language.The study consists of five chapters except introduction. In the introduction chapter, information about the people, language, literature, ethnic origin and name of Kyrgyz was given. In Kyrgyz chapter, historical periods of Kyrgyz language and writing systems which have been used by Kyrgyz people until today and their features take part. In Kyrgyz literature chapter, pre-Soviet oral and written literature of Kyrgyz and schools opened in Cedit period at the beginning of the 20thcentury and publishing activities were examined. Soviet period Kyrgyz literature was examined as four periods in itself with features of every period.Chagatay Turkish was used as the shared literary language until the first hȃlf of 20thcentury. Modern Kyrgyz literary language took the place of Chagatay Turkish in Kyrgyzstan by 1924 when regional languages and dialects became literary languages. In the first and second chapters of the study, grammar properties of the work examined in the last period Chagatay Turkish were compared with the properties of Chagatay Turkish and Modern Kyrgyz literary language.In the first chapter of the study, phonological properties of the work were compared with phonological properties of ChagatayTurkishand Modern Kyrgyz litetary language. It was analyzed to what extend phonological properties of the work handled with the last period Chagatay Turkish have the properties of Chagatay Turkish and phonological properties of Modern Kyrgyz litetary language. In the second chapter, morphological properties of the work were compared with morphological properties of Chagatay Turkish and Modern Kyrgyz litetary language.In the third chapter, sentence properties of the work were analyzed, and word groups and kinds of sentences were examined. In the fourth chapter, translation-oriented text analysis (with transcription) was made.In the fifth chapter, the index of the work takes part.Key Words: Chagatay Turkish, Modern Kyrgyz literary language, Cedit movement, phonological properties, morphological properties, sentence properties, Kyrgyz people, Kyrgyz literature.