Geleneksel dövmenin seramik yüzeylerde uygulanması (Mardin Kızıltepe örneği)

Abstract

Anadolu kültüründe Orta Asya'dan Kafkaslara kadar mitolojik, dinsel, ekonomik, kültürel anlamlarda farklı bir iletişim aracı olan geleneksel dövme insanlık tarihi kadar eskilere dayanmaktadır. Kimi yerde soyluluğu, kimi yerde ait olduğu boydan bir işaret olarak görülen dövme (dak), damga, im, en gibi unsurlar tarih öncesi çağlardan günümüze kadar varlığını sürdürmüş kültürümüzün DNA'sını oluşturmuş; kaya, ağaç, deri, dokuma, madeni eşya, çanak çömlek, mezar taşları vb. birçok alanda silinmez izler bırakmıştır. Bedene yapılan geleneksel dövme sosyal ortamda tanrıya inanmanın, ona yakın olmanın ve isteklerin ifadesi olarak inanç sistemleri ile yakından ilgilidir. Dövmenin kötü ruhlardan, cinlerden, perilerden, kötü bakışlardan birçok hastalıktan koruduğuna ve bunlara karşı bir çeşit bağışıklık sağladığına inanıldığı gibi dövmeli kişinin büyülü ve sırlı bir güce sahip olduğuna inanılır.Mısırda, eski Yunanlılarda ve Roma'da, Japonya'da ve Ortadoğu'da da geleneksel dövmeye rastlanılmıştır. Özellikle ticaret yolları (baharat yolu, ipek yolu), dövmenin yayılmasında büyük rol oynamıştır. Coğrafi keşiflerle yeni ve farklı erişim güzergâhları bulunmuş ve böylelikle dövme olgusu hızla yayılmıştır. Tüm Dünya'da olduğu gibi, Anadolu'nun çeşitli yörelerinde de geleneksel dövme söz konusudur. Mardin Kızıltepe'de görülen geleneksel dövmenin büyük göçlerle, savaş ve ticaret yoluyla aktarıldığı düşünülmektedir. Mardin Kızıltepe'de yapılan alan çalışmasında, dövme yaptıran herkes dövmeyi öncelikle süs için yaptırdığını söylemektedir. Bu nedenle, günümüzde de gençler arasında moda olarak yapılan dövmenin geçmişten günümüze süregelmesi tesadüf değildir. Semboller, kültürlerarası sessiz bir dille nesilden nesile aktarılmış, kimi yerde işaretten öte aidiyeti simgelemektedir. Bu bağlamda, evrensel semboller dizini olan geleneksel dövme ne zaman, nerede, nasıl ve hangi ihtiyaçlarla yapıldığını anlamak önemlidir. . Bu tez çalışmasında, dövmenin tarihçesi ve yapılma amaçları, Türklerde dövme kültürü, geleneksel dövme ve dövme teknikleri, sembollerin anlamları, dövmeler ile tamga (damga) arasında görülen benzerlikler üzerine bir araştırma yapılmıştır. Geleneksel dövme motiflerini, işaretten öte kimi yerde alfabe, kimi yerde tabletler, kimi yerde bayrak, kimi yerde mezar taşı, kimi yerde çanak çömleklerde, paralarda, evimizin baş tacı halı ve kilimlerde, duvarda, süsleme şeklinde görmek mümkündür. Bu açıdan bakıldığında, dövme motifleri bir yol haritası ve kültürümüzün mirasıdır.Bu tezin temel hedefi; Anadolu'da unutulmaya yüz tutan somut olmayan kültürel miras özelliği taşıyan geleneksel dövme kültürünün son örneklerini seramik formlara uygulayıp belgelemek ve kayıt altına almaktır. Bu temel hedef doğrultusunda, Güneydoğu Anadolu bölgesinde, ortak dinlerin bir nakış gibi işlendiği, kendine özgü, ancak bir bütünlük içinde dünya kültürlerini koynunda besleyen Mardin'in Kızıltepe İlçesi pilot bölge olarak belirlenmiştir.

In Anatolian culture, traditional tattoos, that emerge as a distinct medium of communication in the mythological, religious, economic and cultural sense from Central Asia to the Caucasus, are as old as human history. The elements such as tattoos, stamp, trace and impresses, which appear as a sign of nobility in some places where it belongs, have formed the DNA of our culture which has survived from prehistoric times to the present day and these elements have left indelible marks on many surfaces such as rock, wood, leather, pottery, tombstones and so on. The tattoo made on the body is closely related to belief systems in the social context, believing in God, being close to God and expressing wishes. It is believed that a tattooed person possesses a magical and glazed power. Besides, it is also believed that tattoo protects from evil spirits, daunts, ruffles, bad looks, from many diseases and provides some sort of immunity against them.Traditional tattoos have been found in Egypt, in ancient Greeks and Rome, in Japan, and in the Middle East. Especially trade routes (Spice Route, Silk Road) played a big role in spreading the tattoo. Geographical discoveries have provided new and different access routes and thus the phenomenon of tattooing has spread rapidly. As in the whole world, traditional tattooing is also a point at issue in various regions of Anatolia. It is thought that that the traditional tattoo in Mardin-Kızıltepe has been transmitted through major migrations, wars, and trade. In Mardin-Kızıltepe field work, everyone having a tattoo says that they have their tattoos done primarily as ornaments. For this reason, it is not a coincidence that the tattoo, which is in fashion among young people nowadays, has continued its existence from past to present. The symbols are transmitted from generation to generation through a culturally silent language, and in some places, they symbolize belongingness rather than being merely symbols. In this sense, it is important to understand when, where, how, and for which needs, the traditional tattoo, which are an array of universal symbols, are done.In this thesis study, it is planned to carry out a research on the history of the tattoo and intended purposes, the tattoo culture in the Turks, the traditional tattoo and tattoo techniques, the meanings of the symbols, the similarities between tattoos and tamga (stamp). It is possible to see traditional tattoo motifs in the form of ornaments on some surfaces such as alphabets, tablets, flags, gravestones, pottery and parcels. From this point of view, tattoo motifs are a roadmap and heritage of our culture.The basic aim of this thesis is to document and to record the last examples of traditional tattoo cultures, which are intangible cultural heritages which pass into oblivion in Anatolia by applying them on ceramic forms. In line with this basic objective, the Kızıltepe District of Mardin, which fosters world cultures in its own unique but totally integrated manner, where common religions are treated like an embroidery in the Southeastern Anatolian region, has been identified as the pilot area.