Aksaray ili Sultanhanı`nda halıcılık ve halı restorasyonu

Abstract

Türklerin geleneksel sanatı olan halı, sanat tarihimizde seçkin bir yere sahiptir. Türk halı sanatı, Türk tarihinin akışı içinde biçimlenmiştir. Halıya dokuma sanatı içinde karakterini veren düğümlü teknik, ilk kez Orta Asya'da Türklerin bulunduğu bölgelerde ortaya çıkmış, gelişimini Türklerle sürdürmüş ve tüm İslam dünyasına Türkler tarafından tanıtılmıştır. Düğümlü halıların çok uzun bir geçmişi vardır. Bu tekniğin bulunuşu, göçebe bir kavmin daha kalın ve ısıtıcı bir zemin bulmak arzusu gibi, pratik bir nedene dayanmaktadır. Buluntular, düğümlü halının ilk kullanıldığı yerin Orta Asya olduğunu göstermektedir. Orta Asya'da Altay Dağları eteklerinde, Pazırık'ta buzullar içindeki bir mezar odasında bulunan, M.Ö. 2. ve 3.y.y'da Hunlar devrinde dokunduğu kabul edilen, Pazırık halısı dünyanın bilinen en eski düğümlü halısıdır. Halı Anadolu'ya Selçuklu Türkleri ile gelmiştir. Sultanhanı Selçuklular döneminde İpek yolu üzerinde I. Alâeddin Keykubat tarafından yaptırılmış ve o dönemde halı dokumaları olduğunu ve Aksaray'ında önemli halı merkezleri arasında olduğunu gösteren belgeler bulunmaktadır.Sultanhanı İlçesi'nde dokumacılığın başlangıç tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Ancak yazılı kaynaklara bakıldığında çok eski ve köklü bir tarihe sahip olduğu görülmektedir. Öncesinde dokuma ihtiyaç olup gelir kaynağı iken günümüzde dokuma bitmek üzeredir. Kızların ve evlerin vazgeçilmez süs eşyası olan ve çeyizlik eşya olarak bilinen ve genellikle düğün evlerinde gelinin duvarından tabanına kadar dokumalar serilmesine rağmen günümüzde bu gelenek yok olmak üzeredir. İnsanoğlu tarihsel süreç içinde yaşamlarını sürdürebilmeleri için beslenmeye ve barınmaya ihtiyaç duymuş ve bugün de duymaktadır. Barınak olarak kullanılan ev, çadır ve buna benzer ikamet ettikleri yerlerde gerek yaygı gerekse süs eşyası olarak halı, kilim, yastık, çadır, çeyiz eşyaları gibi malzemelere ihtiyaç duymuş ve elde etmek içinde yün, pamuk, ipekten elde edilmiş iplerle dokunan dokumaları kullanmışlardır. Belli bir süre sonrasında kullanımdan veya üretimden dolayı doğal liflerden yapılmış dokumalarda deforme olması nedeniyle bozukluklarına rastlanmaktadır. Kullanım sonucu yırtılma, yakma gibi etkenlerin yanı sıra nem, rutubet ve ışık gibi doğal etkenler de dokuma ürünlerinde bozulmalara neden olmaktadır. Bu bozulmalar onarımı yapılarak yeniden kullanıma sunulması, kültürel ve tarihsel özelliğini kaybetmeden gelecek nesillere kalabilmesi için koruma altına alınmaları gerekmektedir. İlçede yırtılan, yanan veya herhangi bir sebepten dolayı deforme olmuş dokumalar aslına bağlı kalınarak restorasyon işlemi yeniden eski işlevini kazanmaktadır. Restorasyon ilçede bir meslek olmuş, halkın geçim kaynağında önemli bir yere sahiptir. İlk olarak geçici bir iş olarak görülen restorasyon bugün ilçenin gelir kaynaklarından biri olmuştur.Dünyaya adını duyuran Sultanhanı restorasyon alanında dünyanın merkezi olma yolunda önemli yol almış ve bu alanda kendini ispatlamıştır. Özel koleksiyon parçalarının yanı sıra ülke sınırları içinde Cumhurbaşkanlık ve diğer saraylara ait önemli parçaları restore işlemi ilçede yapılmaktadır. Bunun yanında sadece ülke sınırları içinde değil aynı zamanda dünyada da pek çok önemli saray ve ülkelere ait dokumaların restorasyonu da yine burada yapılmaktadır. Yurt dışından kişi veya firmalar tarafından toplanan dokumalar parça başı olarak ilçede önde gelen firmalar tarafından paylaşılarak restorasyonu yapılmaktadır.İlçede son dönemlerde gelişen bir başka zanaat dalı da Pachwork adı verilen eski halıların yeniden kullanıma sunulması gibi yeni bir meslek gelişmektedir. Bu alanda Isparta ve Demirci yörelerine ait kullanım sürecini aşmış ve hatta çöpe atılmak üzere ayrılmış halılar bu yöntemle yeniden kazanılmaktadır. Yörede bulunan halı dokumalarında kullanılan araç-gereçler, teknikler, motif, desen ve kompozisyon özellikleri, boya ve renk özellikleri incelenmiş, dokumaların ve motiflerin şematik olarak çizimleri yapılmış ve dokumalar hakkında bilgi verilmiştir. İlçede restorasyon alanın da yapılan çalışmalar ile halı restorasyonu faaliyetlerinin tarihçesi, kullanılan araç-gereç, malzemeler, teknikler, işlem basamakları ve restore edilmiş dokuma örnekleri incelenmiştir. İncelenen örnekler üzerinde hangi tekniğin uygulandığı ve nerelerde onarım olduğu açıklanmış, dokumalar şekillerle desteklenmiştir.İncelenen örnekler arasında paha biçilemez çok kıymetli dokuma örneklerine rastlanmıştır. Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği envanterine kayıtlı on sanatsal değere sahip halının konservasyonu ve restorasyonu tamamlanmıştır. Bunlar; Padişah 2. Abdülhamid Han'ın yaptırdığı 19. yüzyıldan kalma Yıldız Sarayı'nda bulunan 400 metrekarelik Hereke halısı, İstanbul Beylerbeyi Sarayı'ndaki 136 metrekarelik halı,17. yy Fransız Tapestry Dokuması, Reşadiye denilen Devlet-i Aliye-i Osmaniye (500) lira banknotu halısı, 20. yy tarihli İran Şahı Rıza Pehlevi'nin Atatürk'e hediye ettiği 120x120 kaliteye sahip Sine düğümlü İran halısı ve birkaç tane Hereke seccadesi olup bunlar Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği İdari ve Mali İşler Bakanlığı İkmal Müdürlüğü Faaliyetleri tarafından Cumhurbaşkanlığı'nın kıymetlileri adlı kitabında yer almıştır.

The carpet, which is the traditional art of Turks, has a distinguished place in our art history and has been shaped in the flow of Turkish history. Knotted technique, giving its character in the art of carpet weaving, first appeared in the regions of Turks in Central Asia, continued its development with the Turks and was also introduced to the entire Islamic world by them. Knotted carpets have a very long history. The discovery of this technique is based on a practical reason, such as the desire of a nomadic tribe to find a thicker and warmer ground. The finds show that Central Asia was the first place where knotted carpet was used. Pazırık carpet, found at the foot of the Altai Mountains in Central Asia in a burial chamber in the glaciers in Pazırık, considered to have been woven during the Huns in B.C. 2nd and 3rd century, is the oldest knotted carpet known in the world.The carpet came to Anatolia with Seljuk Turks. Sultanhani district was built by I. Alaeddin Keykubat on the Silk Road during the Seljuk period and there are documents showing that there were carpet weaving at that time and there were important carpet centers in Aksaray.The beginning date of weaving in Sultanhani district is not known for sure. However, when we look at the written sources, it is seen that it has a very old and deep history. While it is about to end for today, weaving was a necessity for income source at the beginnings. This tradition, known as dowry, is an indispensable ornament of the girls and the houses and it is although generally laid from the wall of the bride to the floor in the wedding houses is about to disappear today.Human beings needed nourishment and shelter in order to survive in the historical process as today they need too. They needed carpets, rugs, pillows, tents, dowry and similar goods as ornaments or furnishing at the houses, tents and similar places where they reside as shelter. In order to obtain them they used wool, cotton, silk, weaving ropes. After a period of time due to use or production of fabrics made of natural fibers disorders are encountered. In addition to factors such as tearing, burning as a result of usage, natural factors such as humidity, moisture and light cause deterioration in woven products. These deteriorations need to be repaired and re-used for protection and remain to future generations without losing their cultural and historical characteristics.In the district; torn, burning or deformed fabrics due to any reason have been gaining its old function again with restoration process depending on the original state. Restoration has become a profession in the district and has an important place in the livelihood of the people. The restoration, which was first seen as a temporary work, has been becoming one of the income sources of the region today.Sultanhanı, made its name known to the world, has taken an important path towards becoming the center of the world in the restoration field and has proved itself in this area. In addition to the special collection pieces, important parts of the Presidency and other palaces within the borders of the country are restored. In addition, the restoration of the fabrics belonging to many important palaces not only within the borders of the country but also from all over the world is also done here. Fabrics collected by individuals or companies from abroad are shared and restored by leading companies in the district.Another craft branch advanced in recent periods in the district is developing a new profession, such as the re-use of old carpets called Pachwork. In this area, the carpets of Isparta and Demirci regions which have exceeded the usage period and even reserved for disposal are recovered by this method.Materials, techniques, motifs, patterns and composition features, paint and color properties of the carpets used in the local carpet weaving have been examined, schematic drawings of textiles and motifs were represented and information about weavings has been given in this study.The history of carpet restoration activities, tools, materials, techniques, process steps and restored woven samples have been investigated. On the samples examined, it has been explained which technique was applied and where it was repaired, and additionally the fabrics have been supported with sample figures.Among the samples examined, invaluable species of very precious weavings were found. The conservation and restoration of the ten art-worthy carpets registered in the Presidential Secretariat's inventory have been completed. These are 400 meter square Hereke carpet in the Yıldız Palace, get it done by Sultan Abdulhamid II in the 19th century, 136 square meters of carpet in Istanbul Beylerbeyi Palace, French tapestry weaving from 17th century, Reşadiye Devlet-i Aliye-i Osmaniye (500) lira banknote carpet, 20th century Iranian rug with 120x120 quality sine-knotted rugs which was presented to Atatürk by Shah Rıza Pehlevi and a few Hereke rugs were included in the Presidency's Precious Book by the Ministry of Administrative and Financial Affairs of the Presidential Secretariat.