Türk sinemasında din ve modernleşme (1960-1975) (din sosyolojisi açısından bir inceleme)

Abstract

Modern bir imkan olan sinema 1895 yılında Fransız Lumiere kardeşler tarafından icat edildikten çok kısa süre sonra yaygınlaştığı dünya genelinde olduğu gibi ülkemizde de büyük ilgiyle karşılaşmıştır. İlk dönem kabul edilen, 1948 öncesi Türk sinemasının durağanlığına rağmen özellikle 1950'lerden itibaren kazandığı ivmeyle 1960'larda zirve dönemine erişmiştir. Bu araştırma zirve dönemi olarak kabul edilen 1960-1975 yılları arasında çekilen yerli filmler özelinde, Türk sinemasında kullanılan modernleşme ve din temalarını din sosyolojisi perspektifinden araştırma inceleme ve değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Örneklem filmlerde yer verilen modern ve geleneksel hayat tarzlarının tabiî ki de dini hayat pratikleri, dini algı ve zihniyetin perdeye yansıtılan unsurlarının tespit edilmesi temeline dayanan çalışma bu unsurların din sosyolojisi açısından incelenmesi, anlaşılması, yorumlanması ve değerlendirilmesiyle sınırlıdır. Modernleşme sürecinde, modern hayat tarzının geniş halk kitlelerine tanıtılması, anlatılması gibi önemli bir işlev ifa eden sinema, ayrıca modernliğin karşısında bir engel olarak görülen geleneğin, dinin, dini pratiklerin ve din adamlarının da eleştirilmesi, gözden düşürülmesi, halkın üzerindeki etkinliğinin törpülenmesi gibi diğer pek çok amaç için de kestirme bir kanal olarak da işlev görmüştür. Bu çalışma 1960-1975 yılları arasında çekilmiş olan yerli filmlerde modernleşme ve din kavramları, bu kavramların toplumsal yansımalarını karşılaştırmalı bir biçimde ele alarak toplumsal hayatı, toplumsal değişmeyi anlamaya ve literatüre mütevazi bir katkı sunmaya çalışmaktadır.

After a very short period of time cinema, a modern facility, invented by French Lumiere brothers, cinema spread across the globe and has met with great interest in our country as well as the World did. Despite the stagnation of pre-1948 period that is accepted as first period of the cinema, the acceleration of it started in 1950 and reached its peak period in 1960s. This study aims to investigate, evaulate and review the themes of modernization and religion of the specific domestic films between the years 1960-1975 from the perspective of the sociology of religion in Turkish cinema. Samples are chosen from the films to reflect religious life practices of the traditional lifestyles, identification of religious perception and mindset of the screen to investigation, understand, interpret and evaluate the sociology of religion of these elements. In the process of modernization cinema executes the presentation and understanding of the masses of the modern lifestyle and another purpose of this study is to discredite the effect of tradition, religion, the criticism of religious practices and religious leaders that are seen as an obstacle to modernity. Briefly, this study helps to understand modernization and religious concepts, social life, social reflections by taking a comparative analysis of these concepts by analyzing the films between the years 1960-1975 and offer a modest contribution to the literature