Hezârfen Hüseyin Efendi`nin `Tenkîhü`t Tevârih-i Mülûk` isimli eserinin tahlili ve metin tenkidi

Abstract

XVII. yüzyılın önemli tarihçilerinden `Hezârfen` lakabıyla tanınan ve bu lakabı hakedecek her biri ayrı bir uzmanlık gerektiren tıp, tarih, dil, coğrafya, devlet teşkilatı ve tasavvuf gibi alanlarda eserler kaleme almış olan Hezârfen Hüseyin Efendi, batılı kaynaklarda dahil olmak üzere birçok eserden faydalanarak en önemli eserlerinden biri olan Tenkîhü't Tevârih-i Mülûk'ü kaleme almıştır. Özet halinde genel bir tarih kitabı olma özelliği taşıyan eser, bir giriş, dokuz bölüm, bölümler içerisinde birtakım kısımlar ve iki hâtimeden oluşmaktadır. Eserinde sade bir dil kullanmayı tercih eden müellif, yaşadığı dönemin tarihi ve siyasi olaylarını kendi görüşlerini de ekleyerek aktarmış, zaman zaman idarecileri eleştirmekten çekinmemiştir. Bu çalışmada Tenkîhü't Tevârih-i Mülûk'ün TBMM Milli Saraylar Kütüphanesi, Halife Abdülmecid Efendi Koleksiyonunda 3797 arşiv numaralı el yazması nüshası, Fransız Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmaları Koleksiyonunda Supp. Turc 137 arşiv numaralı el yazması nüshası ve Mısır Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmaları Koleksiyonunda bulunan Tarihi Türkî Halil Ağa 3 arşiv numaralı el yazması nüshası karşılaştırılmak suretiyle tek bir nüsha tesis edilmeye çalışılmıştır. Ana nüsha olarak kabul edilen TBMM Milli Saraylar Kütüphanesi, Halife Abdülmecid Efendi Koleksiyonunda 3797 arşiv numaralı el yazması nüshasıyla diğer iki nüsha arasındaki farklılıklar dipnotlarda gösterilmiştir.

One of the most important historians of the XVII. th century, Hâzerfen Hüseyin Efendi, known for his pseudonym 'Hâzerfen' and to deserve this name who has written works in the fields of medical,history, language, geography, state organization and Sufism each of which requires special expertise wrote Tenkihü't Tevarih-i Mülük which is one of his most important works by making use of many works including western sources. In short, the book is a general history book and consists of an introduction and nine chapters, sections in chapters and two epilogue. The author, who prefers to use a simple work in his work, conveyed the historical and political events of his time by adding his own opinions and did not hesitate to criticize the administrators from time to time. In this study, Tenkihü't Tevarih-i Mülük's the archive number of 3797 manuscript copy in Grand National Assembly of Turkey, National Palace Library Caliph Abdülmecid Master Collection, the archive number of 137 manuscript copy in the French National Library Türkish Manuscript Collections and the archive number of 3 manuscript copy in Turkish manuscript collection of the Egyptian National Library were tried to be established a single copy by comparison. The difference between the accepted as the main copy the archive number of 3797 manuscript copy in Grand National Assembly of Turkey, National Palace Library Caliph Abdülmecid Master Collection and others were indicated in the annotations.