Orta fırat havzası erken tunç çağı çanak çömlek gelenekleri (Doğanpınar barajı yenice höyük kurtarma kazısı ışığında)

Abstract

Orta Fırat Havzası'nın batısında Sacır Suyu kenarında bulunan ve Doğanpınar Baraj suyu altında kalmış olan Yenice Höyük' te yapılan kurtarma kazılarından çıkan Erken Tunç Çağı çanak çömleklerinin değerlendirilmesi, bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Anadolu'nun güneyinde yer alan Orta Fırat'ın sınırları ve coğrafi yapısı araştırılmış, tarihi coğrafyası incelenmiş ve araştırma tarihçesi belirtilmiştir. Orta Fırat'ta bulunan ülkemiz sınırları içerisinde stratigrafileri ortaya çıkartılmış höyükler incelenmiş ve Erken Tunç Çağı tabakaları olan merkezlerin yerleşim kataloğu oluşturulmuştur. Fırat Nehri'nin batıdaki kolu olan Sacır Suyu' nun oluşturduğu ve sınırlı sayıda çalışmanın yürütüldüğü vadinin kuzey kıyısında Yenice Höyük yer almaktadır. Fırat'ın diğer kolları olan Habur ve Balih vadileri başta olmak üzere, çevre kültür bölgeleriyle yapılan karşılaştırmalar, söz konusu dönem kültürel özellikleri ve bölgeler arası ilişkiler tespit edilmeye çalışılmıştır. Elde edilen veriler ışığında Yenice Höyük ETÇ çanak çömlek repertuvarının, hem Orta Fırat Vadisi'ne özgü görünen yerel karakterli unsurlardan hem de bölgenin daha çok güneyli topluluklarla ilişkilenmesi sonucu yaygın olarak kullanım bulmuş ithal ya da ithal benzeri çanak çömlek gruplarından oluştuğu anlaşılmıştır. Yenice Höyük Kurtarma Kazılarının kısa sürede tamamlanmasına rağmen, yapılan değerlendirmelerle höyüğün bu dönemde, Kuzey Mezopotamya kültür alanında çağdaşı diğer yerleşimlerle birlikte yer aldığı ve Fırat Havzası, Amik Ovası ve Kuzey Mezopotamya kültürleriyle yakın ilişkide olduğu anlaşılmıştır. Geç Uruk Dönemi'nde gelişimi hızlanan ve Erken Tunç Çağı'nda tamamen yaygınlaşan sosyal sınıflanmanın ortaya çıktığı kentleşme sürecinde Yenice Höyüğün, Sacır Vadisi'nde bulunan irili

The subject of this thesis comprises an evaluation of the Early Bronze Age ceramics, which were revealed during the salvage excavations at Yenice Höyük being located on the western side of the Middle Euphrates River Valley, near the Sacır Stream and being submerged by the Doğanpınar Dam. In this thesis, the boundaries and the topography of the Middle Euphrates River Valley are investigated; the historical geography of the river valley is surveyed, and its research history is defined. The mounds whose stratigraphies were uncovered in the Middle Euphrates within Turkey are also analyzed, and a catalog of the settlements having EBA layers is included. Yenice Höyük is located on the northern edge of the valley that is shaped by the Sacır Stream, a western branch of the Euphrates. The comparison with the neighboring regions, initially the other valleys of the Euphrates: Habur and Balih; the cultural elements and interregional relationships of the period in question were tried to be determined. Based on the obtained data, it was understood that the pottery repertoire of Yenice Höyük in EBA consists of a group of imported pottery or local imitations which was commonly used as a consequence of the association of the Middle Euphrates River Valley with both the southern communities and local elements. Although the excavations were carried out for a short-term, it was realized that in this period Yenice Höyük appeared in the cultural sphere of the Northern Mesopotamia with contemporary settlements and became closely connected with the cultures of the Euphrates River Valley, Amuq Valley and Upper Tigris River Valley. It seems that during the urbanization process that accelerated in the Late Uruk Period and became common in EBA, Yenice Höyük was a center having a rural view among the large and small settlements in the Sacır Valley.