Muḥammed bin Hüseyin Er-Revanî`nin Hilyetü`l-Mülūk adlı eseri (İnceleme-metin-dizin)

Abstract

Türk yazı dilinin 17. yüzyıldaki tarihî gelişimini daha sağlıklı bir şekilde ortayakoyabilmek amacıyla üzerinde çalışmaya değer bulduğumuz Ḥilyetü'l-Mülūk adlı eser,Klasik Osmanlı Türkçesi döneminde nesir türünde yazılmış bir siyasetnamedir. Ḥilyetü'l-Mülūk, İranlı Seyyid Ali Hemedānî'nin Zâhiretü'l-Mülûk adlı eserinin mütercimMuhammed bin Hüseyin Er-Revanî tarafından Sultan İbrahim adına tercümesi yapılmış,07 Kasım 1642 tarihli, yarıya yakını telif bir eserdir. Eserin tek nüshası, Topkapı SarayıMüzesi Kütüphanesinin Hazine bölümünde 360 numarada kayıtlıdır. 201 varaktan oluşaneser, nesih hattıyla yazılmış olup her varakta 19 satır bulunmaktadır. 47b-48b ve 75b-90baralığında bulunan toplam 18 varakta derkenarlar yoğun bir şekilde kullanılmıştır. Metinharekesizdir; fakat genellikle ayet ve hadislerde hareke kullanılmıştır. Eser, ikisimütercime ait olmak üzere toplam 12 bābdan meydana gelmektedir. 75a'ya kadar olanbölüm, mütercimin tercümesine ekleme yaptığı ilk 2 bābın olduğu bölümdür. Eklenenbābların oldukça hacimli olması ve tercümeye farklı bir isim verilmesi, eserintelif/tercüme bir eser olduğunu göstermektedir. Mütercimin bu maksatla eserin özgününden farklı olarak Ḥilyetü'l-Mülūk adını vermeyi uygun bulduğudeğerlendirilmektedir.Ḥilyetü'l-Mülūk üzerine yaptığımız çalışmanın giriş bölümünde; Seyyid AliHemedānî ve Muhammed bin Hüseyin'in hayatları hakkında bilgi verilerek çalışmanınkonusu ve amacı, eserin künyesi, muhtevası, Türk tarihi ve edebiyatı açısından yeri veönemi, eserin hazırlanmasında kullanılan yöntem hakkında bilgiler verilmiştir. 17. yüzyılTürkçesinin daha iyi bir şekilde ortaya konulabilmesine katkı sağlamak amacıyla eserinimlası, ses ve yapı bilgisi incelenmiştir. İmla bölümünde öncelikle, eserdeki ünlülerin veünsüzlerin başta, ortada ve sonda nasıl yazıldıkları belirtilmiştir. Ayrıca ünsüzlerin kalınve ince sıraya göre yazılışları gösterilmiştir. Ses bilgisi bölümünde, ünlü-ünsüzuyumlarına ve fonetik hadiselere yer verilmiştir. Biçim bilgisi başlığı altında ise yapımekleri, çekim ekleri, sıfatlar, zamirler, zarflar ve edatlar örneklendirilmeye çalışılmıştır.Metin bölümünde Ḥilyetü'l-Mülūk'un çeviri yazılı metni verilmiştir.Dizin bölümünde, `TürkSözDiz` 2.1 dizin programından yararlanılarak metindekikelimelerin alfabetik sıraya göre dizini oluşturulmuştur. Eserin söz varlığını ortayakoymak ve 17. yüzyıl Türkçesinin söz varlığına katkı sağlamak için yaklaşık olarak 8382madde başlı söz dizini hazırlanmıştır. Dizindeki kelimelerin hepsi, metindeki sayfa vesatır numarası ile numaralandırılmış ve metne bağlı kalınarak anlamları verilmiştir. Dizinbölümünden sonra kişi adları dizini de oluşturulmuştur.Eserin sonunda; sonuç bölümüyle birlikte, çalışmada başvurulan kaynaklara,eklere ve öz geçmişe yer verilmiştir.

Hilyetü'l-Mülûk is a prose written in the prose genre during the ClassicalOttoman Turkish period, which we find worthy of work on in order to put forward thehistorical development of the Turkish written language in the 17th century in a healthierway. It translated by Muhammad bin Hüseyin Er-Revanì on behalf of Sultan İbrahimfrom Iranian Sayyid Ali Hemedāni's Zâhiretü'l-Mülûk, in 07 November 1642. A singlecopy of the work is registered in the Treasury section of the Topkapi Palace MuseumLibrary at number 360. The work consists of 201 leaf, naskh line is written and each leafhas 19 lines. A total of 18 sheets in the range of 47b-48b and 75b-90b were usedextensively. The text is still, however, it is often used in verses and hadith. The workconsists of a total of 12 section, two of which belong to the translator. The section up to75a is the first 2 sections that the translator adds to his translation. The fact that the addedsections are quite bulky, and that the translation is given a different name shows that thework is a copyright / translation work. For this purpose, my translator unlike the originalHilyetü'l-Mülûk is valued to find it appropriate to name. In the introduction part of our study on Hilyetü'l-Mülûk; Seyyid Ali Hemedâniand Muhammed bin Hüseyin's life is given information about the subject and purpose ofthe work, the title of the work, the content, the importance and place of Turkish historyand literature, the method used in the preparation of the work is given. In order tocontribute to a better understanding of the 17th century Turkish, spelling, and soundstructure knowledge of the work were examined. In the spelling section, firstly, it is statedhow the vowels and consonants in the work are written at the beginning, in the middleand at the end. In addition, consonants are written in bold and thin order. In the voiceinformation section, vowel-consonant harmony and phonetic events. Under the formatinformation heading, construction suffixes, affixes, adjectives, pronouns, adverbs andprepositions are tried to be exemplified. In the text section, the written translation ofHilyetü'l-Mülûk is given.In the index section, `TürkSözDiz` 2.1 index program is used to index the wordsin the text in alphabetical order. In order to reveal the vocabulary of the work andcontribute to the vocabulary of the 17th century Turkish, approximately 8388 articleheadings were prepared. All the words in the index are numbered with the page and linenumbers in the text and given their meaning depending on the text. After the directorypartition, the contact names directory is also created.At the end of the work; together with the concluding part, the references, annexesand resume used in the study are included.