Güvenlik politikaları bağlamında Azerbaycan-İran ilişkileri

Abstract

Azerbaycan Cumhuriyeti bağımsızlığını kazandığı tarihten itibaren, İran tarafından önemli ve varoluşsal bir tehdit olarak görülmüştür. Kendi iç güvenliği açısından bir tehlike olarak gördüğü için İran'ın, Azerbaycan'a yönelik adımları da bu ülkenin bölgede güçlü ve bağımsız bir aktör olarak varlığının engellenmesine hesaplanmıştır. Çalışmada `Ümmet` ülküsü ile kendini İslam ülkeleri arasında lider olarak konuşlandırmak isteyen İran'ın, bu amaç çerçevesinde Azerbaycan'la arasında bir merkez-çevre ilişkisi kurma çabalalarını analiz edeceğiz. Çalışma, Laik ve Batı yönlü bir ilerleme yolu seçen Azerbaycan'ın, İran'ın zaman zaman müdahaleci politikaları nedeniyle sınır komşusundan kendi iç güvenliğine, enerji güvenliğine ve hatta toprak bütünlüğüne karşın algıladığı tehditleri ve bunun Azerbaycan'ın dış politikasına ve İran'la ilişkilerine yansımalarını gözden geçirmektedir. Yüzyıllar süren tarihi bağlara ve ortak mezhepsel aidiyetlerine rağmen, iki ülke arasında devletlerin yapısal özelliklerinde iç politik yönelimler ve ideolojik açıdan oldukça keskin farkların nedenini neoklasik realist çerçeve dâhilinde açıklamaya çalışacağız. Araştırmada Güney Azerbaycan meselesini de göz önüne alarak, farklı liderler döneminde değişiklik gösteren ideoloji ve söylemlerin zaman zaman ilişkilerin gerginleşmesine veya stabilleşmesine nasıl etki ettiğini ve ortaya çıkan siyasi düğüm nedeniyle, iki ülke ilişkilerinde ortaya çıkan inişli çıkışlı tabloyu detaylı bir şekilde inceleyeceğiz. Çalışmada bahsedilen bu farklılıklar ve çıkar çatışmalarına rağmen, bu iki ülkenin, bölgedeki önemli ekonomik partnerler olarak kurdukları işbirliği hususuna da değinilmektedir.

Since Azerbaijan Republic gained its independence, it was seen as an important and existential threat by Iran. As İran accepts Azerbaijan as a danger in terms of internal security, the steps towards Azerbaijan have been calculated to prevent the existence of this country as a strong and independent actor in the region. We will analyze the efforts of Iran to establish a center-periphery relationship between Azerbaijan and Iran within the framework its this goal of deploying itself as a leader among the Islamic countries with `Ummah` ideal. This research is aiming to review the threats from its border neighbor Iran perceived by Azerbaijan, which has chosen to pursue a secular and western progression way, and reflections of Iran's interventionist policies against its internal security, energy security and even territorial integrity on the foreign policy of Azerbaijan and bilateral relations with Iran. We will try to explain the reason for the sharp differences between the two countries in terms of internal political orientations and ideological aspects of the structural features of the states, despite centuries of historical bonds and common religious affiliations within the neoclassical realist framework. Taking into account the issue of South Azerbaijan in thesis, we will examine in detail the turbulent picture of the relations between the two countries, because of how the ideologies and discourses that changed during the different leaders sometimes affected the tension or stabilization of relations and the emerging of the political node. Despite these differences and conflicts of interest mentioned above, these two countries' cooperation which they have established as important economic partners in the region will be referred in this research.