Nizâmülmülk ve Siyasetnâme kapsamında Türk siyasal ahlakı ve yönetim anlayışı

Abstract

Nizâmülmülk, Büyük Selçuklu Devleti devrinde yaşamış, Alparslan ve Melikşah dönemlerinde vezirlik yapmış ve devlet yönetiminde uzun yıllar etkili olmuş bir devlet adamıdır. Özellikle Melikşah döneminde devletin izlediği siyasette ve yönetiminde çok daha etkili olmuştur. Nizâmülmülk, Siyasetnâme adını verdiği ve elli bir fasıldan oluşan eserinde devlet yönetimi alanındaki görüşlerini dile getirmenin yanı sıra hükümdar, ordu, saray hayatı, devlet memurları, halk, ilim adamları, yöneticiler, din ve mezhep gibi pek çok konuyu ele almıştır. Bunun yanı sıra Nizâmülmülk, Siyasetnâme'de özellikle devletin başında bulunan hükümdar üzerinde önemle durmuş ve ona göre; hükümdar, adil, dürüst, cesur, cömert ve ahlaki açıdan pek çok özelliğe sahip olmalıdır. Özellikle hükümdarın adil olması konusu üzerinde titizlikle durmuş olan Nizâmülmülk, halk içinde adaleti ve devlet yönetiminde de ciddiyeti bir an olsun elden bırakmamış ve gerek yönetim alanında ve gerekse diğer konularda hükümdara tavsiyelerde bulunmuştur. Onun devlet yönetimi ve devletin yöneticilerine yönelik ortaya koyduğu kurallar Selçuklu devlet yönetiminde önemli değişimlere yol açmış ve uzun yıllar boyunca diğer Türk-İslam Devletlerini de etkilemiştir. Bu kapsamda elinizde bulunan bu çalışmada ele alınacak konu; Nizâmülmülk ve Siyasetnâme adlı eseri ışığında, Büyük Selçuklu Devleti döneminde ki yönetim anlayışı çerçevesinde, Türk siyasal ahlakı ve yönetim anlayışı üzerinde durularak eserin muhtevası kapsamında ahlak, adalet, kamu düzeni, yönetim, meşruiyet ve siyaset kavramları ele alınacaktır. Ayrıca Büyük Selçuklu Devleti döneminde Nizâmülmülk tarafından kaleme alınan Siyasetnâme'nin, hem Büyük Selçuklu Devleti'nin hem de diğer Selçuklu Devletlerinin siyasi ahlak ve devlet yönetim anlayışları üzerine olan etkisi ortaya konularak, Siyasetnâme'nin dönemin Türk siyasal ahlak anlayışına ve devlet yönetim geleneğine olan etkisi genel bir çalışma olarak ortaya konulmuş olacak.Anahtar kelimeler: Selçuklular, Nizâmülmülk, Siyasetnâme, Hükümdar, Siyaset, Ahlak, Adalet.

Nizamülmülk, lived in the period of the Great Seljuk Empire, he was a vizier in the Alparslan and Melikshah eras, and he was a statesman who had been influential in state administration for many years. It has been much more effective in the politics and management of the state, especially in the period of Melikşah. Nizamülmülk, in his work which is called Siyasetname (Fifty-one chapters), discusses his views in the field of state administration and discusses many issues such as ruler, army, court life, civil servants, public, scholars, administrators, religion and sect. In addition; the Nizamülmülk, especially refer by the sovereign at the head of the state and according to Nizamülmülk; the ruler must have many characteristics, fair, honest, courageous, generous and moral. Nizamülmülk, which had meticulously stopped the issue of the fairness of the sovereign, did not give up justice for community and did not leave a moment of seriousness in the administration of the state and sometimes gave advice to the ruler in the management field, sometimes on other issues. His state administration and the rules of the state governors led to significant changes in the Seljuk state administration and for many years influenced other Turkish-Islamic States.In this context, the subject to be discussed in this study; In the light of Nizamülmülk and Siyasetname, the concept of morality, justice, public order, administration, legitimacy and politics will be discussed within the framework of the management understanding of the Great Seljuk State period with emphasis on Turkish political ethics and management approach. Moreover, the effect of Siyasetname, written by Nizamülmülk in the period of Great Seljuk State, on the political ethics and state administration understanding of both the Great Seljuk State and other Seljuk States, and the effect of Siyasetname on the Turkish political morality and the state administration tradition of the period will be put forward as a general study.Keywords: Seljuks, Nizamülmülk, Siyasetname, Emperor, Politics, Morality, Justice.