İkili ABCX stres modeli kapsamında bir inceleme: Yaygın gelişimsel bozukluk tanılı çocukların ebeveynlerinin aile uyumu ve duygu sosyalleştirme tepkileri

Abstract

Bu araştırmanın temel amacı; YGB tanılı çocukların ebeveynlerinin psikolojik esenlikleri ve duygu sosyalleştirme tepkilerinin hem biriblerinden hem de İkili ABCX Stres Modeli'nin krize uyumu etkileyen diğer yapılarından ne şekilde etkilendiğini incelemektir. Bu bağlamda İkili ABCX Stres Modeli (Lavee, McCubbin ve Patterson, 1985) kullanılarak ebeveynlerin duygu sosyalleştirme tepkileri (Eisenberg, Spinrad ve Cumberland, 1998b) ele alınmıştır. Amaçlı örnekleme yöntemi ile ulaşılan mevcut araştırmanın örneklemini 3-18 yaş arası YGB tanılı çocuğu olan, Türkiye'nin çeşitli illerinden (Bursa, Yalova, Çanakkale, Eskişehir, Balıkesir vb.) 140 anne ve baba oluşturmuştur. Gönüllü katılım şartını sağlayan velilerden demografik bilgi formu, stres ve esenlik ölçekleri, damgalanma ölçeği, bilinçli-farkındalıklı ebeveynlik ölçeği, sosyal destek ölçeği, aile yapısını ele alan ölçekler ve duygu sosyalleştirme tepkileri ölçeklerini doldurmaları istenmiştir. Bulgular, ebeveynin damgalanma algısı, çocuğun tepkisel ve ritmik mizaçlarının ebeveynin psikolojik esenlik, psikolojik sağlamlık ve YGB ebeveynlik stresi ile hem doğrudan hem de bilinçli-farkındalıklı ebeveynlik, aile iletişimi ve duygusal bağlamı, sosyal destek düzeyi ve aile birliği gibi yapılar üzerinden dolaylı olarak ilişki içinde olduğunu göstermiştir. Bunun yanında, ebeveynlerin destekleyici ve köstekleyici duygu sosyalleştirme tepkileri de ebeveynin damgalanma algısı, çocuğun tepkisel ve ritmik mizacı, bilinçli-farkındalıklı ebeveynlik, aile iletişimi ve duygusal bağlamı, sosyal destek düzeyi, aile birliği, psikolojik esenlik, psikolojik sağlamlık ve YGB ebeveynlik stresi ile ilişki içindedir. Özellikle damgalanma algısı ile duygu sosyalleştirme tepkileri arasındaki ilişkide ebeveynin krize uyumu ve bilinçli-farkındalıklı ebeveynliği aracı rol oynamaktadır. Son olarak, anne ve babalarda bu etkiler ayrı şekilde kıyaslandığında, babalar için anlamlı ilişkiler gözlenemezken anneler için gözlenebilmiştir.Anahtar Sözcükler:Otizm, damgalanma, psikolojik esenlik, stres, bilinçli-farkındalıklı ebeveynlik, sosyal destek, aile birliği, duygu sosyalleştirme tepkileri

The main purpose of the current study is to examine the psychological well-being and emotion socialization reactions of parents of children with ASD, both in relation to each other as well as their relations with the other aspects of Double ABCX Stress Model. In this scope, the parental emotion socialization reactions (Eisenberg, Spinrad, & Cumberland, 1998b) are studied in relation to Double ABCX Stress Model (Lavee, McCubbin, & Patterson, 1985). With purposive sampling, 140 parents of children with ASD between the ages of 3-18 are reached from a variety of cities in Turkey, such as Bursa, Yalova, Çanakkale, Eskişehir, and Balıkesir. The parents who consent to participate to study are requested to fill in the questionnaires regarding demographics, stress and well-being, stigma perception, mindful parenting, social support, family context, and emotion socialization reactions. Results showed that there are direct relations between parental well-being and stigma perception, reactive and rythmyc temperament of child, psychological well-being, psychological resilience, ASD parental stress; as well as the indirect relations through mindful parenting, family communication and emotional context, social support, and family cohesion. Furthermore, parental emotion socialization reactions showed relations with parental perception of stigma, reactive and rythmyc temperament of child, mindful parenting, family communication and emotional context, social support, family cohesion, psychological well-being, psychological resilience, and ASD parenting stress, both in direct relations and mediation models. Specially, parents' adaptation to crisis and mindful parenting played mediator roles in the relationship between the perception of stigma and emotion socialization reactions. Finally, there is also gender differences in favor of mothers in all these direct and indirect relationships.Keywords:Autism, stigma, psychological well-being, stress, mindful parenting, social support, family cohesion, parental emotion socialization reactions.