Kemankeş Kara Mustafa Paşa Vakıfları

Abstract

Bir vakıf medeniyeti olan Osmanlı'da, devletin sosyal ve ekonomik isyanlarla uğraştığı her bakımdan sıkıntılı bir dönemde sadrazamlık yapan Kemankeş Kara Mustafa Paşa, başarılı sayılabilecek siyasî yönünün yanı sıra, hayırsever yönüyle de dikkat çekmiştir. İstanbul'da kiliseden çevrilme bir camisi, mescidi, medresesi, hanı, ihtisab çardağı, çok sayıda dükkânı, yahudihaneleri, çeşmeleri ve evli odalarından oluşan bir mahallesi bulunan Mustafa Paşa, aynı zamanda Fatih'teki İskender Paşa Camii'nin ve Edirne'deki Mihal Bey Köprüsünün de ihyâ-kerdesidir. İstanbul'daki hayratının yanı sıra Eğriboz, Sivas ve Çanakkale'de mukataaları olan Mustafa Paşa, tüccar menzili olan Sivas-Yenihan'da bir menzil külliyesi inşa ettirerek burayı iskân etmiştir.Kemankeş Kara Mustafa Paşa vakıflarının konu edildiği bu çalışmada, vakfiye ve diğer arşiv kayıtlarından istifade edilerek vakıfların kuruluşu, hukukî statüsü, vakıflara ait hayır eserlerinin neler olduğu, nerelerde bulunduğu ve yüzyıllar içerisindeki akıbeti ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Bunlarla beraber, Mustafa Paşa'nın vakfiyedeki şartları, vakıfların bu şartlar doğrultusunda idare edilip edilmediği, gelir kaynaklarının neler olduğu, nerelerde bulunduğu ve gelirlerinin giderlerini ne oranda karşıladığı da üzerinde durulan konular arasındadır.1644'te idam edilen Kemankeş Kara Mustafa Paşa'nın vakıfları, zaman içerisinde Osmanlı'nın Balkanlardaki hâkimiyetinin sona ermesiyle Rumeli'de bulunan gelir kaynaklarını kaybetmiş olsa da, Osmanlı'nın son dönemlerine kadar ayakta kalmayı başarmıştır. Yaklaşık 300 yıl boyunca faaliyet gösteren Kemankeş Kara Mustafa Paşa Vakıfları, Cumhuriyet Dönemi'nde İstanbul'da yapılan plânsız ve etütsüz imâr faaliyetleri nedeniyle hayrat ve akaratının büyük bölümünü kaybetmiştir. Vakıflardan, günümüze sadece Galata'da ve Sivas-Yıldızeli'nde bulunan camiler ile Mustafa Paşa tarafından ihyâ edilen İskender Paşa Cami ve Mihal Bey Köprüsü sağlam olarak ulaşabilmiştir.Anahtar Kelimeler: Kemankeş Kara Mustafa Paşa, Osmanlı, Vakıf, Vakfiye

Kemankeş Kara Mustafa Pasha, who served as a grand vizier in every aspect of the Ottoman Empire, a waqf civilization in which the state was engaged in social and economic revolts, attracted attention with its philanthropic side as well as its successful political side. Mustafa Pasha, which has a mosque, masjid, madrasah, khan, customs building, a large number of shops, jewish houses, fountains and married rooms in Istanbul. It is also known that he rebuilt the Iskender Pasha Mosque in Fatih and the Mihal Bey Bridge in Edirne. Apart from the waqfs in Istanbul, Mustafa Pasha, who has mukataas in Egriboz, Sivas and Canakkale, built a range of merchandise in Sivas-Yenihan and settled it by placing some people there.In this study, which is the subject of Kemankeş Kara Mustafa Pasha Waqfs, it was tried to find out the waqfiyye and other archive records, legal status of the waqfs, what are the charities works of the waqfs, where they are located and their fate within the centuries. In addition, the stipulation of Mustafa Pasha in the waqfiyye, whether the waqfs is managed in accordance with these stipulation, what are the sources of income of the waqfs, where it is located and the extent of the income to cover the expenses are among the issues under consideration.The Waqfs of Kemankeş Kara Mustafa Pasha, who was executed in 1644, lost their income sources in Rumelia with the end of the Ottoman rule in the Balkans, they managed to survive until the last period of the Ottoman Empire. Kemankeş Kara Mustafa Pasha Waqfs, which have been active for nearly 300 years, lost a great deal of foundations due to unplanned and unmethodical zoning activities in Istanbul during the Republican Period. Only the mosques in Galata and in Sivas-Yıldızeli and the İskender Paşa Mosque and Mihal Bey Bridge, which were revived by Mustafa Paşa, have survived from the waqfs.Keywords: Kemankeş Kara Mustafa Pasha, Ottoman, Waqf, Waqfiyye