From `the glory of the world` to `Muhammad`: Writing Islamic history the Late Ottoman and Early Republican Eras

Abstract

İslam tarihi anlatımlarrnı karşılaştırabilmek amacıyla, Cumhuriyet öncesi ve Cumhuriyet döneminde yazılmış tarih kitapları incelendi. Araştırma dahilinde, tarih kitaplarında İslam öncesi Arap toplumu, vahy, erken dönem İslam toplumunun oluşumu ve halifelik konularının işlenişi karşılaştırıldı. İslam öncesi Arap toplumu konusunda biri hariç tüm kitaplar benzer fikirleri ifade etmektedirler. Çoğunluğun görüşü diyebileceğimiz bu düşünce İslam öncesi Arap toplumunun madden ve manen geri olduğunu vurgularken, sadece bir kaynak Arap toplumu hakkında övgüyle bahsetmektedir. Vahy konusunda Cumhuriyet öncesi kaynaklarla Cumhuriyet dönemi kaynaklan büyük bir farklılık arz ettikleri dikkati çekmektedir. Klasik Sünni geleneğine sıkı sıkıya bağlı kalan Cumhuriyet öncesi tarih kitapları, İslamiyet'in ortaya çıkışma ilahi bir müdahele ile açıklık getirirken, Cumhuriyet dönemi ders kitapları bu vahy fikrine ve fikrin tabiat-üstü doğasına karşı çıkmaktadırlar. Peygamberlik kavramım ahlak öğreticiliğiyle, dini de ahlaki öğretilerle eş tutan bu düşünce, büyük ölçüde batılı tarihçilikten etkilenmiş görünmektedir. Erken İslam toplumunun oluşumunda, hem Cumhuriyet öncesi hem de Cumhuriyet dönemi kaynakları Peygamber' in rolü konusunda birleşmektedirler. Geç 1920'ler ve erken 1930'larda yazılmış olan ders kitapları, Peygamber' i bir toplum lideri, askeri önder ve stratejist olarak değerlendirmekte, akıllara Mustafa Kemal'in Cumhuriyet'in kuruluş devrindeki faaliyet ve icraatlerini getiren bir tablo çizilmektedir. Cumhuriyet öncesi kaynaklar da benzer bir şekilde Peygamber' in liderlik vasıflarını vurgulamaktadırlar. Halifelik konusunda ise her iki grup kaynak da klasik Sünni geleneğine sadık kalmakla beraber, Cumhuriyetçi ders kitapları halifeliğin kaldırılmasını meşrulaştırabilmek için hilafetin geçmişte başarılı olan fakat modern dünyanın gereklerini karşılamaktan uzak kalan ve toplumun sırtında bir yüke dönüşen bir kurum olduğu fikrini işlemektedirler. Cumhuriyet öncesi kaynaklarda ise halifelik o zamanki günlük siyasi ve dini hayatm bir parçası olduğu için bu kurumu meşrulaştırmaya çalışmamaktadır. vıOrtaya çıkan tablo incelendiğinde, vahiy konusundaki temel ayrılığın sebebi olarak Kemalist ideolojinin üç sacayağından birini oluşturan pozitivist düşünce göze çarpmaktadır. Buna karşılık, aynı pozitivizm aklileştirilmiş bir dini ilerleme ve toplum düzeni için gerekli gördüğünden, özellikle erken İslam toplumunun oluşumu ve halifelik konularında Cumhuriyet öncesi kaynaklarla Cumhuriyet kaynaklan benzerliklere sahiptir. Kemalizm'in bir başka dayanağı olan milliyetçilik ise Kemalist kitapların islam öncesi Araplara olan yaklaşırmnda belirleyici olmuştur. vıı

Abstract History books from pre-Kemalist and Kemalist periods were examined to compare their narration of Islamic History, and the following narrations were comparatively studied: pre- Islamic Arabic society, revelation, formation of the early Islamic society and caliphate. Regarding the Arabs prior to Islam, all the books except one convey similar ideas. While the majority's view emphasizes Arabs' material and non-material backwardness, only one source applauds pre-Islamic Arabs and their life-style. Pre-Kemalist and Kemalist sources greatly differ in narrating the revelation. Stick to classical Muslim tradition, pre-Republican books interpret the advent of Islam as God's intervention, while Kemalist sources reject its supernatural character. Kemalist view equating prophethood with moral guidance and religion with moral teachings seem to be influenced by western scholarship. Pre-Kemalist and Kemalist sources converge to each other in narrating the formation of the early Islamic society where both stress the role of the Prophet. The textbooks written in the late 1920s and early 1930s assess the Prophet as a social and military leader and a strategist which inevitably reminds the deeds of Mustafa Kemal in the formative era of the Republic. Pre-Kemalist books too emphasize in a similar fashion the leadership qualities of the Prophet. While both sources remain loyal to classical Sunni tradition in narrating the caliphate, to legitimize the abolition of the caliphate, the Republican books claim that despite its initial necessity and success, caliphate failed to accord with the requirements of the modern world and proved to be a burden on the society. In the pre-Kemalist books, on the other hand, there is no such a legitimization effort for the caliphate was then a part of the religious and political life. When the big picture is reviewed, positivism, one of the constituents of the Kemalist ideology, appears to be the actual reason for the huge chasm betweeen the sources regarding the narration of the revelation. However, since positivism necessitates a rationalized religion for progress and unity of people, pre-Kemalist and Kemalist sources similarly account IVparticularly the formation of the early Muslim society and caliphate. Nationalism, another basis of Kemalism, determines Republican approach to pre-Islamic Arabs.