Anadolu Kalkolitik dönemi`nde ölü gömme uygulamaları

Abstract

Anadolu coğrafyasında yaşayan toplumların kültürleriyle birlikte aşama kaydeden `ölüm ve ölü gömme` olgusu, Anadolu'nun çevre kültürlerden hangi konularda, nasıl etkilendiği konusu mezar ve mezarlık alanlarını incelerken bir bakış açısı oluşturması bakımından önemlidir. `Kalkolitik Dönemde Anadolu'da Ölü Gömme Uygulamaları` adı altında incelediğimiz ve yaklaşık olarak M.Ö 5500-3000 yıllarına tarihlendirilen Kalkolitik Dönem, diğer arkeolojik dönemlere göre hakkında çok az bilgimiz olan bir dönemdir. Bu döneme ait çok az yerleşimde mezar yapıları açığa çıkarılmıştır. Neolitik Dönem yerleşik hayata geçişin ve üreticiliğin başladığı dönemken, Kalkolitik Dönem yerleşim yerlerinin sayısının hızla arttığı ve kentlerin geliştiği bir dönemdir. Bu dönemde kentlerin kurulmasıyla birlikte çiftçilerin yerini zanaatkarlar, tüccarlar, din adamları ve aristokratlar almaya başlamıştır. Mezar tipleri sosyal statüyü belirlemek için kullanılabilmektedir. Bu tezde Anadolu Kalkolitik Dönem yerleşim yerlerinde açığa çıkarılan 36 mezar incelemeye alınmıştır. Bebek ve çocukların yerleşim içine, yetişkinlerin ise yerleşim dışındaki mezarlara gömülmesi toplumsal yapı hakkında ipuçları sağlar. Neolitik'te her yaş ve cinsiyetten bireyler yerleşim içine gömülmüştür, Kalkolitik'te ise erişkin olan ve olmayan bireyler arasında belirgin bir ayrım gözlenir ve erişkinler yerleşimden uzak mekanlara gömülürler. Literatür araştırmasında, bu dönemde basit toprak mezarların, küp mezarların, çömlek mezarların ve çukur mezarların kullanıldığı anlaşılmıştır. Bu mezarlar bölgelere göre ayrılmadığında tüm mezarların %56'sını basit toprak mezarlar oluşturmaktadır. Araştırmamız, Kalkolitik Dönem Anadolu coğrafyasında basit toprak mezar tipinin seçiminde istatistiksel olarak anlamlı ve belirgin bir tercih olduğunu göstermiştir. Bu dönemde küp ve çömlek mezarların yaygınlaşmaya başladığı görülür. En az tercih edilen mezar tipi çukur mezarlar, örneklemin %5,56'sını oluşturmaktadır. Mezarlar bölgelere göre ele alındığında en fazla mezar çeşitliliğinin olduğu bölgeler arasında İç Anadolu ve Akdeniz Bölgesi gelmektedir. İnhumasyonlar dışında Kalkolitik Dönem'de çok az sayıda kremasyona rastlanmıştır. Mezarlara cinsiyet ve statüye göre eşya bırakılması da toplumsal yapı hakkında ipuçları sağlamaktadır. Yaşayanlar, ölen yakınlarını mezarlara yerleştirirken, yaşarken kullandığı eşyaları ve araç gereçleri yanına bırakmışlardır. En belirgin farklılık erkek mezarlarına silah olarak sınıflandırılan eşyalar, kadın mezarlarına ise daha çok süs eşyaları ve seramik gibi daha domestik eşyaların bırakılmasıdır. Anahtar kelimeler: Ölüm, Ölü Gömme, Kalkolitik Çağ, Mezar, Mezarlıklar

The phenomenon of death and burying dead is important with the cultures of the societies living in Anatolia, which in terms of the issue of how Anatolia is influenced by the surrounding cultures, in terms of establishing a point of view when examining the grave and cemetery areas. The Chalcolithic Period, which we examine under the name of `Burial Traditions in Anatolia in the Chalcolithic Period` and dated to approximately 5500-3000 BC, is a period that we have little information about compared to other archaeological periods. In a few settlements belonging to this period, grave structures were unearthed. The Chalcolithic Period was a period in which the number of settlements increased rapidly and cities developed while the Neolithic Period was the period when the transition to settled life and production began. In this period, with the establishment of cities, farmers, artisans, merchants, clergy and aristocrats began to take place. Grave types can be used to determine social status. In this thesis, 36 tombs unearthed in Anatolian Chalcolithic Age settlements were examined. The burial of infants and children in graves within the settlement and the burial of adults in graves outside the settlement are provides clues about the social structure. In Neolithic, individuals of all ages and genders were buried in the settlement. In Chalcolithic, there is a clear distinction between adult and non-adult individuals and adults are buried in places far from the settlement. In the literature research, it was understood that simple earth graves, cube graves, pottery graves and pit graves were used in this period. When these tombs are not separated by region, 56% of all tombs are simple earth tombs. Our study has shown that there is a statistically significant and evident choice in the selection of simple soil tomb type in Chalcolithic Anatolian geography. It is seen that the cube and pottery graves started to spread in this period. The least preferred tomb type pit tombs constitute 5.56% of the sample. When the graves are considered by region, Central Anatolia and the Mediterranean Region are among the regions with the highest grave diversity. Very few cremations were encountered during the Chalcolithic Period, except for the inhumations. Leaving something to the graves according to gender and status also are provided clues about the social structure. The inhabitants placed their deceased relatives in the graves and left their belongings and tools with them. The most significant difference is that the male graves are left with items classified as weapons, while the female graves are left with more ornamental items and more domestic items such as ceramics.Key words: Death, Burial, Chalcolithic Age, Grave, Cemeteries