Bulanık girdi çıktı analizi ile doğrusal ve hedef programlama: Türkiye örneği

Abstract

Girdi çıktı tabloları bir ekonomide bulunan sektörlerin arz talep ilişkisi içerisinde birbirleriyle olan ekonomik etkileşimlerini gösterir. Girdi çıktı tabloları incelendiğinde konu olan bölgenin sektörel ilişkileri açık bir şekilde görülebilir. Sektörlerin herhangi birinde meydana gelen değişimin diğer sektörlere olan etkisi girdi çıktı tabloları ile görülebilir. Türkiye ekonomisi için Türkiye İstatistik Kurumu tarafından en son hazırlanan girdi çıktı tablosu 64 sektörlü ve 2012 yılına aittir. Girdi çıktı tablosuyla yapılan analiz sonuçlarının daha anlamlı ve yorumlanabilir olması adına NACE Rev-2 ekonomik sınıflaması kullanılarak tablo toplulaştırma işlemiyle 27 sektöre indirgenmiştir. 2012 yılı girdi çıktı tablosu RAS yöntemi kullanılarak önce 2014 yılına, 2014 yılı tablosu kullanılarak da 2016 yılına güncellenmiştir. Elde edilen üç tablo sayesinde süreç içeresinde meydana gelen değişimler gözlenebilir hale gelmiştir. Ayrıca bulanık girdi çıktı tablolarında kullanılacak olan üçgensel bulanık sayılar için gerekli veriler elde edilmiştir.Analizlerde öncelikle ekonominin canlanması ve yatırımların yönlendirilmesi adına karar vericilere yol gösteren Hircshman kategorileri ile kilit sektörler bulunmuş ve çoğaltan analizleri yapılmıştır. Bulanık girdi çıktı tablosunda kilit sektör ve çoğaltan analizleri durulaştırılmış tablo üzerinden yapılmıştır. Durulama işleminde en fazla kullanılan merkezi ağırlık yöntemi uygulanmıştır. İşlemler sonucunda durulaştırılmış girdi çıktı tablosu sonuçlarının diğer yıllardakilerin birer kesişimi olarak ortaya çıktığı görülmüştür.Çalışmada girdi çıktı tabloları yardımıyla Türkiye ekonomisinin var olan durumu ve hedeflerinin yorumlanması adına doğrusal ve hedef programlama modelleri kurulmuştur. Hedefler için Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanan orta ve uzun vadeli programlarda bulunan cari değer ekonomik hedefler dikkate alınarak değerlendirmelerde bulunulmuştur. Doğrusal programlama çerçevesinde gayri safi katma değeri maksimum yapan üretimler değerleri aranmıştır. Buna göre 2012 yılı %45,01, 2014 yılı %43,73, 2016 yılında %63 ve bulanık girdi çıktı tablosu içinde %39,13 artış olabileceği görülmüştür. Maksimum gari safi katma değer için yıllar itibariyle üretimler sektörel bazda incelendiğinde en fazla artışın Sektör-1:Tarım, orman, balıkçılık olduğu gözlemlenmiştir. Hedef programlama için Onuncu Kalkınma Planı 2023 hedefleri ve Yeni Ekonomi Programı içerisindeki hedefler değerlendirilmiştir. Programlarda belirlenen Gayri Safi Yurtiçi Hasıla ve istihdam hedefleri eşit öncelikli tutularak gereken sektörel üretim değerleri aranmıştır.2023 hedefleri gerçekleşmesi için bulanık girdi çıktı duru sonuçları incelendiğinde geriye dönük 2012-2023 yılları arasında yıllık olarak Gayri Safi Yurtiçi Hasıla'da %24,64 ve istihdamda %12,13 artış olması gerekmektedir. Yeni Ekonomi Programı için duru sonuçlarında ileriye dönük 2016 yılı baz alınırsa 2019, 2020 ve 2021 yılları için Gayri Safi Yurtiçi Hasıla'da %31,74 ve istihdamda %14,46 artış olması gerektiği belirlenmiştir. Bulanık girdi tablosu ile yapılan kilit sektör, çoğaltan analizleri ve doğrusal, hedef programlama sonuçlarının ilgili yıllar için klasik tabloya göre daha etkin çözümler sunduğu görülmüştür. Anahtar kelimeler: Bulanık Girdi Çıktı Analizi, Kilit Sektörler, Çoğaltan Analizi, Doğrusal Programlama, Hedef Programlama

The input-output tables show the economic interactions of sectors in an economy with each other in the supply-demand relationship. When the input and output tables are analyzed, the sectoral relations of the subject region can be clearly seen. The effect of the change in any of the sectors on other sectors can be seen in the input-output tables. the latest input-output tables prepared by the Statistical Institute of Turkey for Turkey's economy belongs to the sector and 64 in 2012. In order to make the results of the analysis made with the input-output table more meaningful and interpretable, the table was reduced to 27 sectors by using NACE Rev-2 economic classification.The input output table for 2012 was first updated to 2014 using the RAS method and to 2016 using the 2014 table. Thanks to the three tables obtained, changes in the process became observable. In addition, necessary data was obtained for triangular fuzzy numbers to be used in fuzzy input and output tables.In the analyses, key sectors were found and replicated with the Hircshman categories, which primarily guide decision makers in the name of reviving the economy and guiding investments. The key sector and multiplier analyses in the fuzzy input output table were done through the defuzzification table. The most commonly used central weight method was applied in the defuzzification process. As a result of the operations, the results of the defuzzification input and output table appeared as an intersection of the other years.In the study, linear and target programming models were established with the help of input and output tables for the interpretation of the current state and targets of the Turkish economy. For the targets, evaluations were made by taking into consideration the economic targets in the medium and long term programs prepared by the Ministry of Development.Within the framework of linear programming, the productions that make maximum gross value added values were searched. Accordingly, it is seen that there may be an increase of %45.01 in 2012, %43.73 in 2014, %63 in 2016 and %39.13 in the fuzzy input-output table. When the productions for maximum gross value added are analyzed on a sectoral basis, it is observed that the highest increase is seen in Sector-1: Agriculture, forestry and fishery. When fuzzy and classical input and output table linear programming results are examined, it is seen that fuzzy processing results are distributed evenly.For target programming, the objectives of the Tenth Development Plan 2023 and the objectives in the New Economy Program were evaluated. Gross Domestic Product and employment targets determined in the programs were kept with equal priority and required sectoral production values were sought.When the fuzzy input and output results are analyzed for the 2023 targets to be realized, it is necessary to increase %24.64 of Gross Domestic Product and %12.13 of annual employment retrospectively between 2012-2023. Based on the prospective results of 2016, the Gross Domestic Product results for 2019, 2020 and 2021 should increase by %31.74 and employment by %14.46. It was seen that the results of key sector, multiplier analysis and linear, target programming with fuzzy input table provide more effective solutions for the related years compared to the classical table.Key words: Fuzzy Input Output Analysis, Key Sectors, Multiplier Analysis, Linear Programming, Goal Programming