ELECTRE III, ELECTRE TRI ve TOPSIS yöntemleri ile iş yapma kolaylığı endeksi verileri üzerine bir uygulama

Abstract

Günümüzde değişen teknoloji ve artan rekabet ortamı ile birlikte işletmeler varlığını sürdürebilmeleri için doğru ve etkili kararlar vermek zorundadırlar. İşletmeler, bulunduğu belirlilik ve belirsizlik ortamlarında nitelikli bir nihai karar verebilmek için birden fazla kriteri göz önünde bulunduran çeşitli Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV) yöntemlerini uygulanmışlardır. Karar verme sürecinde ÇKKV yöntemleri, Karar Verici'nin (KV) birden fazla kriter kullanmasına izin vererek en iyi alternatifin seçilmesinde, alternatiflerin en iyiden en kötüye sıralanmasında veya benzer özellikleri ve davranışları gösteren alternatiflerin sınıflandırılmasında kolaylık sağlamaktadır.Gelişen teknoloji ile birlikte ekonomilerin rekabet gücü de artmaktadır. Ekonomiler rekabet gücünü artırmak için küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin kuruluşlarını ve faaliyetlerini kolaylaştırmak amacıyla ciddi düzenlemeler yapmışlardır. Dünya Bankası Grubu ve Uluslararası Finans Kurumu, kolaylaştırıcı bir iş ortamını sağlayacak iş düzenlemeleri ve yasal sistemleri incelemek amacıyla İş Yapma Kolaylığı Endeksi'ni (İŞYKE) oluşturmuşlardır. Bu endeks, 189 ülke ekonomisini, iş yapmak için uygun ortama sahip olma kriterlerine göre sıralamaktadır. Çok kriterli bir yapıya sahip olan İŞYKE belirsiz, kesin olmayan ve tutarsız kriterler içerdiğinden, bu çalışmada ÇKKV yöntemlerinden ELECTRE III ve ELECTRE TRI yöntemleri bu sorunu çözmede uygun yöntemler olarak seçilmiştir. Çeşitli eşik değerleri işleme katan bu yöntemler, ülke ekonomilerini iş yapma kolaylığı açısından sıralamak (ELECTRE III) ve sınıflandırmak (ELECTRE TRI) için kullanılmıştır. Her iki yöntemin elde ettiği sonuçların güvenirliğini test etmek ve başlangıç parametre değerlerinin iyi kurulup kurulmadığını bulmak için, yöntemlerin değişik parametrelerine duyarlılık analizi yapılmıştır. Bu duyarlılık analizinin sonuçları gerçek veriler ile karşılaştırılmıştır. Ayrıca, literatürde çok kullanılan ÇKKV yöntemlerinde biri olan TOPSİS yöntemi, ELECTRE III yönteminin güvenirliğini test etmek için bu çalışmada kullanılmıştır. Literatürde genellikle ELECTRE TRI yönteminin kötümser atama kuralıyla yapılan sınıflandırması göz önünde bulundurulurken, bu çalışmada yöntemin hem iyimser, hem de kötümser atama kuralları göz önünde bulundurularak her iki atama kuralının karşılaştırılması amaçlanmıştır.Elde edilen sonuçlara göre, gerçek veriler ile karşılaştırıldığında ELECTRE III yönteminin ülkeleri iş yapma kolaylığı açısından sıralamada iyi bir performans gösterdiği, TOPSİS yönteminin ise aynı performansı göstermediği belirlenmiştir. ELECTRE TRI yöntemi ile hem iyimser hem de kötümser atama kuralı kullanılarak yapılan sınıflandırmada, gerçek veriler ile karşılaştırıldığında her iki atama kuralının birbirine çok yakın sonuçlar elde ettiği görülmüştür. Fakat iyimser atama kuralı ile elde edilen sonuçların gerçek sınıflandırmanın sonuçları ile biraz daha uyumlu olduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca, ülkelerin iş yapma kolaylığı gelir seviyeleriyle karşılaştırıldığında, ülkelerin gelir seviyelerinin iş yapma ortamlarını etkilediği görülmüştür.Anahtar Kelimeler: Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri, ELECTRE III, ELECTRE TRI, TOPSİS, İş Yapma Kolaylığı, Eşik Değer, İyimser-Kötümser

Nowadays, with the changing technology and increasing competition environment, enterprises have to make the right and effective decisions for survive. In order to make a qualified final decision in the certainty and uncertainty environments, enterprises have applied various Multi-Criteria Decision Making (MCDM) methods that take into consideration multiple criteria. In the decision-making process, MCDM methods allow the Decision Maker (DM) to use more than one criteria, allowing the selection of the best alternative, the ranking of alternatives from the best to the worst, or the classification of alternatives that show similar characteristics and behaviors. With the developing technology, the competitiveness of economies also increases.Economies have made serious arrangements to facilitate the establishment and activities of small and medium-sized enterprises to increase their competitiveness. The World Bank group and the International Finance Corporation created the Ease of Doing Business Index (EDBI) to examine regulatory and legal systems that will facilitate a facilitating business environment. This index ranks 189 countries' economies according to the criteria for having a suitable environment for doing business.Since EDBI, which has a multi-criteria structure, contains imprecise, uncertain and inconsistent criteria, in this study, MCDM methods ELECTRE III and ELECTRE TRI have been chosen as appropriate methods to solve this problem. These methods, which incorporate various thresholds, have been used to rank (ELECTRE III) and sort (ELECTRE TRI) the economies of the country in terms of ease of doing business. In order to test the reliability of the results obtained by both methods and to find out whether the initial parameter values are well established, sensitivity analysis was performed to different parameters of the methods. In addition, TOPSIS method which is one of the most widely used MCDM methods in literature is used in this study to test the reliability of ELECTRE III method. While generally considering the sorting of ELECTRE TRI method with pessimistic assignment rule in the literature, this study aimed to compare both assignment rules by taking into account both optimistic and pessimistic assignment rules. According to the results, when compared with the actual data, it was determined that ELECTRE III method performed well in ranking countries in terms of ease of doing business, whereas TOPSIS method did not show the same performance. As a result of the sensitivity analysis, very close to the actual data were obtained. As a result of the sorting made using both the optimistic and pessimistic assignment rule of ELECTRE TRI method, it was seen that both assignment rules had very close results when compared with the actual data. However, it was concluded that the results obtained by the optimistic assignment rule were slightly more consistent with the results of the actual sorting. Moreover, when the ease of doing business of the countries is compared with their income levels, it is seen that the income levels of the countries affect the business environment.Keywords: Multi Criteria Decision Making Methods, ELECTRE III, ELECTRE TRI, Ease of Doing Business, Threshold, Optimist-Pessimistic Assignment Rules.