Mahmud Nedim Pasha`s critique of the tanzimat bureaucracy: State modernization, political strife, and great power intervention

Abstract

Bu tez, 1871-72 ve 1875-76 tarihlerinde iki kez sadrazamlık yapmış olan Mahmud Nedim Paşa'nın (1817-1883) siyasi fikirleri ve politikaları üzerine gerçekleştirilmiş bir araştırmadır. Bu inceleme Mahmud Nedim'in güncel tarih yazımındaki Tanzimat karşıtı, despotizm yanlısı ve Rus taraftarı devlet adamı imajını değerlendirerek söz konusu imgeye itiraz etmektedir. Sadrazamın siyasi düşünce dünyasını ortaya koymak için kullanılan ana malzeme, kendisinin siyasi yazılarını içeren iki eseri `Ayine-i Devlet` ve `Müdafaaname`dir. Bunun yanı sıra, Mahmud Nedim'in siyasi fiilleri, sadareti dönemlerindeki siyasi ve ekonomik sorunlara karşı ürettiği politikalar bağlamında değerlendirilmiştir. Bu amaçla Osmanlı ve yabancı devlet adamlarının hatıratlarıyla Başbakanlık Osmanlı Arşivi ve Birleşik Krallık Ulusal Arşivi'ndeki arşiv belgeleri kullanılmıştır. Bu araştırma, Mahmud Nedim'in, Tanzimat'ın toplumsal ve diplomatik kazanımlarına sahip çıkıp onları takdir ederken Osmanlı devlet modernleşmesinin bir sonraki aşamaya geçerek hukukun üstünlüğü ilkesinin ülkede kesin olarak yerleşmesinin karşısındaki en büyük engeli Tanzimat bürokratlarının aşırı güçlenmesi ve ahlaki kusurları olarak gördüğü tezini savunmaktadır. Bu çalışmanın bulgularından biri de Mahmud Nedim'in bürokrasiyi düzene koymak adına yaptığı ıslahat çalışmalarının güçlü bir bürokratik tepki doğurduğu ve söz konusu tepkinin 1876 Softalar Vakasını kışkırtarak bu vakayı Mahmud Nedim'i saf dışı bırakmanın ve Sultan Abdülaziz'i tahttan indirmenin bir bahanesi olarak kullandığıdır. Bu tez, Mahmud Nedim'i aşırı muhafazakâr bir bağnaz yerine ıslahatçı muhafazakâr bir siyasetçi olarak değerlendirmenin daha doğru bir yaklaşım olduğu sonucuna varmaktadır.

This dissertation is a study on the political ideology and policies of Mahmud Nedim Pasha (1817-1883), who became grand vizier twice, in 1871-72 and in 1875-76. This study assesses and contests his general image in current historiography as an anti-Tanzimat, totalitarian, and Russophile statesman. The main research materials used in order to determine the grand vizier's political thinking are his political writings, `Ayine-i Devlet` and `Müdafaaname.` Besides, the assessment of Mahmud Nedim's political actions is conducted through an analysis of his policies in relation to the political and economic problems of the two terms he served as the grand vizier, by relying on the memoirs of Ottoman and foreign statesmen, as well as archival documents from the Prime Ministry Ottoman Archives, Istanbul, and the United Kingdom National Archives, London. This research reveals that Mahmud Nedim in fact appreciated the social and diplomatic achievements gained through the Tanzimat reforms, but at the same time, saw the excessive empowerment and the ethical defects of Tanzimat-era bureaucrats as the main obstacle against further Ottoman state modernization and the definitive establishment of the rule of law. This work supports the view that Mahmud Nedim's reforms that aimed at streamlining the bureaucracy provoked a strong bureaucratic reaction, which instigated and used the 1876 Softa Incident as a pretext to remove Mahmud Nedim from power, and to dethrone Sultan Abdülaziz. This dissertation concludes that it is more reasonable to evaluate Mahmud Nedim as a reformist conservative politician instead of an ultra-conservative bigoted figure.