Stratonikeia Kuzey Cadde Doğu Portik Mozaikleri koruma ve onarım çalışmaları

Abstract

Stratonikeia Kuzey Cadde Doğu Portik Taban Mozaikleri Koruma ve Onarım Çalışmaları 2013-2015 yılları arasını kapsayan bir koruma ve onarım programı çerçevesinde sürdürülmüştür. 2008 yılı sonrasında yapılan arkeolojik kazılar ile ortaya çıkarılan taban mozaiği, ulusal ve uluslararası koruma ilkelerine bağlı kalınarak koruma altına alınmıştır. Bu çalışma, taban mozaiğinin gelecek nesillere ulaşması için yapılacak koruma çalışmalarına ışık tutması amacıyla yapılmıştır. Taban mozaiği, Antik dönemlerde geçirmiş olduğu yer sarsıntıları, iklimsel ve fiziksel etkiler sonucunda yoğun bir şekilde tahribata uğramıştır. Koruma basamakları kapsamında taban mozaiğinin belgeleme çalışmaları yazılı rapor, fotoğraflama ve görsel bozulma haritası şeklinde yapılmıştır. Bizans Dönemi'nde yapılan mozaik döşemenin yapım teknolojisi ile malzeme özellikleri, bozulmaları ve bozulmaya sebep olan kaynakların belirlenmesi koruma ve onarımlarda kullanılacak benzer özelliklere sahip harç örnekleri hazırlamak amacıyla malzeme analizleri yapılmıştır. Analiz çalışmaları için toplamda 7 panelden oluşan taban mozaiğinin uygun yerlerinden özgün harç örnekleri alınmıştır. Harç örneklerinin ilk olarak görsel tanımlamaları yapılmış devamında ise basit fiziksel özelliklerinin tespitine yönelik olarak yoğunluk ve gözeneklilik tayini yapılmış, mekanik özelliklerinin tespitine yönelik ise nokta yükleme deneyi yapılmıştır. Malzemenin bileşim özelliklerinin belirlenmesi amacıyla kızdırma kaybı deneyi, asitte çözünen ve çözünmeyen kısımlarının tayini ve asitte çözünmeyen kısmın tane boyu dağılımı analizleri yapılmıştır. Ayrıca örneklerdeki toplam suda çözünebilir tuz miktarı tespit edilmiş ve tuz çeşitlerinin belirlenmesi için gerekli testler yapılmıştır. Malzemenin mineralojik özelliklerinin tespitine yönelik olarak ince kesit, XRF ve XRD analizleri yapılarak sonuçları genel olarak değerlendirilmiştir. Bağlayıcı olarak hidrolik kireç, agrega olarak ise tuğla kırığı ve tozu, puzzolan (volkanik tüf), dere kumu ve mermer tozu kullanılarak özgün harç ile mekanik ve fiziksel özellikleri bakımından uyumlu onarım harçları hazırlanmış ve arazideki onarımlarda kullanılmıştır.Portik mozaiğinin koruma ve onarım çalışmalarında mozaiği mevcut hali ile olduğu gibi koruma anlayışı esas alınmıştır. Bu sebeple depremler ve/veya topraktaki oturmalar nedeniyle oluşmuş olan çökme, yükselme ve çatlaklar olduğu gibi korunmuştur. Özgün harç yapısında meydana gelen bozulmalar ve çatlaklar enjeksiyon harçlarının yüzeyden açılan kanallar yoluyla enjekte edilmesiyle doldurulmuştur. Kısmi tessera boşluklarında, kazı sırasında ele geçen özgün tesseralar kullanılarak tamamlamalar yapılmıştır. Bozulmuş tesseralar sağlamlaştırıldıktan sonra tekrar kullanılmıştır. Mozaiğin batı kenarına kireç harcı ile bordür yapılmış, lakuna dolgu tamamlama çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Mozaik yüzeyinde bulunan kir ve kalker kalıntılarının mekanik olarak temizliği yapılmıştır.Anahtar Kelimeler: Kültür Varlıkları, Antik Dönem Mozaik, Koruma ve Onarım,Kireç Harcı

Conservation and restoration works of Stratonikeia North Street East Portik floor mosaics had been carried out between 2013 and 2015 within the frame of a conservation and restoration program. Floor mosaics were uncovered in the course of archaeological excavations after 2008 and taken under protection as per the national and international conservation principles. The aim of this study is to reveal essential information about the mosaics to be used for their conservation. Mosaic pavement has suffered intense damage due to earthquakes, climatic conditions and physical effects since antiquity. Documentation of the pavement was carried out in the scope of the study by detailed descriptions, photographs and visual damage maps. Material analyses were conducted in order to reveal material characteristics, the deterioration state of the mosaics and mortars, possible sources of deterioration problems and also to develop compatible repair mortars for restoration works. Mortar samples to be analyzed were collected from each of the seven mosaic pavement panels. The samples were documented according to their visual characteristics. Basic physical properties were determined by measuring porosity and density of the samples. Point load tests were performed for the determination of mechanical properties. To investigate the compositional properties of the mortars acid soluble and insoluble parts and the grain size distribution of the acid insoluble parts were determined. The water soluble salts in the samples were determined qualitatively by spot tests and the total salt content of the samples were determined by conductivity measurements.Thin section, XRF and XRD analyses were performed to determine the mineralogical properties of the materials. Repair mortars compatible with the original mortar in terms of mechanical and physical properties were prepared using hydraulic lime, brick fragments and powder, pozzolan (volcanic tuff), river sand and powdered marble. Prepared repair mortar was used in situ. Conservation and restoration works of the mosaic pavements were implemented to preserve them in their current state. Therefore, deformations and cracks due to soil settlements and/or eathquakes were preserved as they are. Deteriorations and cracks in the original mortar were consolidated by injecting the repair mortar through the canals opened in the original mortar. Partial lacunae in the tesserae were filled using the original tesserae recovered during the excavation. Deteriorated tesserae were consolidated and reused. The west edge of the pavement was bordered using lime mortar and the lacunae were filled in. Dirt and calcareous depositions on the mosaic tesserae were cleaned mechanically.Keywords: Cultural Heritage, Ancient Mosaic, Conservation and Restoration, Lime Mortar