Mozaikli villa (Tripolis-Denizli) mekân duvarlarında kullanılan harçların arkeometrik yöntemlerle incelenmesi

Abstract

Yapı malzemelerinin karakterizasyonu, tarihi yapılarda doğru koruma ve onarım müdahalelerinin yapılabilmesi için önemli rol oynamaktadır. Bağlayıcı teknolojisinin gelişmesi ile beraber yapı malzemesi olarak işlev kazanan kireç harçları tarihi yapılarda tuğla, taş gibi yapı elemanlarının birleştirilmesinde sıklıkla kullanılmıştır. Bu nedenle harçların üretim aşamaları, içinde bağlayıcı olarak kullanılan kireç ve agregaların mineralojik, fiziksel, kimyasal özellikleri yapının davranışında önemli rol oynamaktadır. Bu çalışmada, Tripolis (Yenicekent-Denizli) Antik Kentinde yer alan Mozaikli Konut yapısının üç farklı yapım evresine ait harç örneklerinin mineralojik ve petrografik özelliklerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda, yapıdan alınan örnekler, optik ve taramalı elektron mikroskobu (SEM), X-ışını toz kırınımı (XRD), X-ışını floresans (XRF), kızdırma kaybı, asit kaybı, spot tuz testleri ile pH, protein, yağ analizleri, fiziksel (ağırlıkça su emme kapasitesi ve özgül ağırlık değerleri, agrega tane boyu dağılımı), ve termal analiz (DTA/TGA) yöntemleri ile incelenmiştir.Yapının farklı dönemlerinde kullanılan harçların malzeme özelliklerinin benzer olduğu ancak mineralojik-petrografik ve kimyasal analiz sonuçlarına göre yapının ikinci (5.yüzyıl) ve üçüncü (6.yüzyıl) yapım evrelerinde kullanılan harçlarda, agrega olarak metamorfik kayaç parçalarının yanında daha çok karbonatça zengin agregaların kullanıldığı ortaya konmuştur. Elde edilen veriler bölgenin jeolojik yapısıyla birlikte değerlendirildiğinde farklı dönemlerde kullanılan malzeme kaynaklarının tercihinde değişimler olduğu görülmektedir. Termal analiz sonuçlarına göre yapının tüm evrelerinde kullanılan harçlarda bağlayıcı olarak saf kirecin kullanıldığı görülmektedir. Tarihi yapılarda kullanılan yapı taşı ve harçların malzeme özellikleri ile kullanılan yöntemlerin belirlenmesinde mineralojik-petrografik aletsel analiz yöntemleri ve ilgili metodolojinin katkısı ortaya konmuştur. Anahtar Kelimeler: Kireç harçları, arkeometri, mineraloji-petrografi, optik mikroskop, Tripolis.

Characterization of building materials plays an important role in ensuring compatible conservation and repair in historical buildings. Lime mortars, which function as a building material with the development of binder technology, have been frequently used in joining of building elements such as brick and stone in historical buildings. Therefore, the production technology of mortar, mineralogical, physical and chemical properties of lime and aggregates used as binders play an important role in the service life of the structure. In this study, it is aimed to investigate the mineralogical and petrographical properties of mortar samples belonging to three different construction phases of the mosaic house in Tripolis (Yenicekent-Denizli). In this context, the samples taken from the structure were investigated by optical and scanning electron microscopy (SEM), X-ray diffraction (XRD), X-ray fluorescence (XRF), loss on ignition, acid loss, spot salt tests with pH, protein, fat analysis, physically (water absorption capacity and spesific gravity values by weight, aggregate granulometry), and thermal analysis (DTA / TGA) methods.The material properties of the mortars used in different periods of the building were similar, but according to the results of mineralogical-petrographic and chemical analysis, it was found that the mortars used in the second (5th century) and third (6th century) construction phases metamorphic rock fragments were used as aggregates rather than carbonate-rich aggregates. When the obtained data are evaluated together with the geological structure of the region, it is observed that there are changes in the preference of material resources used in different periods. According to thermal analysis results, pure lime is used as binder in mortars used in all phases of the structure.The contributions of mineralogical-petrographic instrumental analyses methods and methodology in the characterization of the material properties of the mortars used in historical buildings were conducted.Keywords: Lime mortars, archaeometry, mineralogy-petrography, optical microscopy, Tripolis.