Semantic plausibility and category effects on unbounded dependency processing in Turkish relative clauses

Abstract

oz TÜRKÇE İLGİ TUMCECIKLERINDE AYRIK İLİŞKİLERİN İŞLENMESİ ÜZERİNDEKİ ANLAMSAL UYGUNLUK VE KATEGORİ ETKİLERİ Demiral, Şükrü Barış MSc, Bilişsel Bilimler Bölümü Tez Yöneticisi: Assoc. Prof. Dr. H. Gürkan Tekman Ortak Tez Yöneticisi: Assoc. Prof. Dr. Cem Bozşahin Eylül 2001, 111 sayfa Ayrık ilişkiler, insan dil işlemcisinin öncelikli tercihlerinin anlaşılması için özel tipte yapılar sunmaktadır. Dil işlemcisinin ayrık parçaları nasıl ilişkilendirdiği psikodil- bilimciler ile berbilim dilbilimcileri ilgilendiren önemli bir konudur. İlişkilendirme süreci esnasında sözdizim ve anlamın işlememin öncelikli tercihlerine etkilerini araştır mak için, değişik dillerde değişik cümle tipleri oluşturulmuştur. Türkçe gerek sözdi- zimsel gerekse de morfo-sentaktik özellikleri sebebiyle bize farklı kategoriler ve öbek ler üzerinde işlemcinin davranışını inceleme olanağı verir. Bu tez, işlemcinin Türkçeilgi tümceciklerinde ayrık ilişkileri oluştururken kullandığı sözdizimsel ve anlamsal etkileri bulmayı amaçlamaktadır. İşlemcinin öncelikli tercihlerini gözlemlemek için sıralı-kelime okuma deneyi oluşturulmuştur. Bu deneyde işlenmekte zorlanılan cümle bölümleri, temel cümleye göre daha uzun okuma sürelerinin oluşmasına yol açmıştır. Sözdizim, kategori bilgisi ve anlamsal uygunluğun işlemlemeye etki ettiği gözlem lenmiştir. İlgi tümceciğindeki fiilin tematik beklentisi, takip eden kelimeler üzerinde oldukça çabuk nüfuz etmektedir. Bu bulgular göstermektedir ki, fiile özgün bilgi çok hızlı bir şekilde işlemlenmektedir ve fiil tarafından oluşturulan tematik belirleyi ciler işlemleme sürecini yönlendirmektedir. Deney sonuçları tüm-kaynak yönlendirim modelleriyle uygunluk göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Ayrık İlişki, İşlemleme Tercihleri, Sözdizim, Kategori Bilgisi, Anlamsal Uygunluk, Türkçe İlgi Tümcecikleri, Sıralı-Kelime Okuma Deneyi, Tematik Beklenti, Tüm-Kaynak Yönlendirim Modeli vı

ABSTRACT SEMANTIC PLAUSIBILITY AND CATEGORY EFFECTS ON UNBOUNDED DEPENDENCY PROCESSING IN TURKISH RELATIVE CLAUSES Demiral, Şükrü Barış MSc, Department of Cognitive Science Supervisor: Assoc. Prof. Dr. H. Gürkan Tekman Co-Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Cem Bozşahin September 2001, 111 pages Unbounded dependencies represent special types of constructions to understand initial preferences of human language parser. How the language parser relates un bounded items is the main concern of both psycholinguists and computational lin guists. In order to understand syntactic and semantic constraints in initial parsing preferences, varieties of sentence types for different languages have been constructed. Turkish, with its characteristic syntactic and morpho-syntactic structure, enables us to observe the behavior of the parser on different categories and constituents. This thesis aims to find out syntactic and semantic constraints used by the parser to form munbounded dependencies as it proceeds on Turkish relative clauses. In order to ob serve initial parsing preferences of the parser, a self-paced reading experiment was conducted. In this experiment, some parts of the sentences, which were difficult to parse, caused long reading times when they were compared with the reading times of the base condition. It has been observed that syntactic constraints, lexical category information and semantic plausibility affected parsing. The verb of the relative clause assigned its thematic expectancy on the following words immediately. Our findings indicate that verb-specific information is processed in a very fast manner such that thematic features generated by the verb direct the parsing process. The results of the experiment are in accord with the constraint-based models of parsing. Keywords: Unbounded Dependency, Parsing Decisions, Syntax, Category Informa tion, Semantic Plausibility, Turkish Relative Clauses, Self-Paced Reading Experi ment, Thematic Expectancy, Constraint-Based Accounts IV