Bir anlatı türü olarak anı

Abstract

268 ÖZET Anı, kişinin içinde rol oynadığı, tanık olduğu ya da dinlediği olayların, gelişmelerin anlatıldığı bir edebiyat türüdür. Dünya edebiyatında ilk anı türü örnekleri olarak kabul edilen eserlerin geçmişi oldukça eskidir. Anı, kaynağını otobiyografiden alır. Zamanla kendi türsel özelliklerini bulan anılar, yine kaynağını otobiyografiden alan gezi, günlük gibi yakın türlerden de ayrılır. Bu tür 1809'da ilk kez `autobiography` biçiminde adlandırılırken XVI. yüzyıldan sonra `memoirs` sözcüğü anı türünü karşılar olmuştur. Anı örnekleri öncelikle seyahatname, menakıbname, tarih, tezkire, sergüzeşt gibi adlarla anılan türler içinde verilmiştir. Dilimizde `hatıra` sözcüğünün yanında `anı` sözcüğü de kullanılmaya başlanmıştır. Anı türü dünya edebiyatında XV. yüzyıldan sonra yaygınlaşmış bol ürünler verilmeye başlanmıştır. Türk edebiyatında da anı türünde verilen eserler Tanzimat döneminde artmıştır. Daha sonra verilen ürünlerle doğal bir sonuç olarak tür kendi özelliklerini belirginleştirmiştir. Komutanlar, askerler, devlet görevinde çalışanlar, politikacılar, öğretmenler, diğer sanat dallarıyla uğraşan sanatçılar gibi birçok meslek dalından anılarını yazanlar vardır. Bu çalışmada edebiyatçıların anıları esas alınmıştır. Zira bu kişilerin elinde 'anı' bir edebî tür niteliğini kazanmıştır. Bu da onların, yaşadıklarını, bireysel duygulanımları, yorumları sanatsal bir dil anlayışıyla, bir başka deyişle 'yarı kurmaca' bir tutumla işlemiş olmalarından kaynaklanır. Başlarından geçenleri, yaşamlarını sadece anlatmakla kalmamış, yazar olarak kendi kimliklerini okurdan269 saklamayarak ortaya koyabilmişlerdir. Bu nedenle anılar insanın gerçek kimliğini ortaya koyması ve toplumunu, çağını yansıtması bakımından önemlidirler. Tezimizde anı türünün özelliklerini ortaya koymak için altmış beş adetten fazla anı eseri incelenmiştir. Çalışma, bu metinlerden yola çıkarak türün özelliklerini belirlemeyi amaçlamıştır. Edebiyatımızda Tanzimat'tan bugüne kadar verilmiş anı eserlerinden belirgin özellikte bulunan eserler seçilmiştir. Bu eserler biçim, içerik, yazar tutumu gibi ölçütler ışığında incelenmiştir.