A Linguistic analysis of necessity as a part of the modal system in Turkish

Abstract

in ÖZET Bu çalışmada temel amaç kiplik değerlerinden biri olan gerekliliğin Türkçe'de hangi belirtilerle anlatıldığını betimlemek ve tümce içi diğer öğelere de bağlı olarak bu belirtiler arasındaki seçimin nasıl gerçekleştiğini saptamaktır. Çalışmamızın veri tabam yazılı ve sözlü ortamlardan derlenen, doğal dil kullanımında ortaya çıkan anlık veriler toplanarak oluşturulmuştur. Çalışmanın ilk bölümünde eylem ulamları olarak adlandırılan ve birbirleriyle yakın ilişkisi olan zaman, görünüş ve kipliğin tanımlan verilmiş, kipliğin bu eylem ulamlarıyla olan yakın ilişkisi incelenmiştir. Ayrıca kipliğin bu ulamlar arasındaki yeri ve değeri tanımlanmıştır. Buna göre kiplik tümceye ait, hatta tümce ötesi gönderimleri olan, bu nedenle de tanımlanması zaman ve görünüşe göre daha zor olan bir kavramdır. Kiplik için tanımlanan derecelendirme de yine kipliğe ait önemli bir noktadır. Kipliğin kendi içinde farklı ayrımları taşıyor olması, tümce içi ve ötesi değişkenlerden etkilenebilir olması ve bu sayede bir çok düzlemde (anlambilim, edimbilim, biçimbilim, sözdizimi) incelenebilir olması sonucu kiplik çeşitleri farklı dilbilimciler tarafından farklı biçimlerde sımflandmlmış ve farklı adlandırmalarla kullanılmıştır. ikinci bölümde bu faklı sımflandırmalar ve adlandırmalar özetlenmiştir. Çalışmada temel olarak kök kiplik-bilgisellik kipliği ayrımı kullanılmış, Coates (1983) ün kullandığı derecelenme modeli anlam sınıflamasında kullanılmış, gereklilik ise kiplik türü olarak Bybee ve diğerlerinin (1994) tanımladığı kılıcı-odaklı kiplik değerleri arasında ele alınmıştır.IV Üçüncü bölümde Türkçe'nin kiplik anlatımında kullandığı belirtiler tanımlanmış ve Bybee ve diğerlerinin (1994) tanımına göre Türkçe'de aktarılan kiplik değerleri sınıflandırılarak hangi belirtilerle anlatıldığı incelenmiştir. Dördüncü bölümde Türkçe'nin gereklilik anlatrmmda kullandığı araçlar, -mElî biçimbirimi, gerek, zorunlu, zorunda, şart, mecbur, lazım benzeri sözcüksel öğeler belirlenmiş ve bu araçların farklı zaman, görünüş, kiplik, çatı değerleri ve koşaçla birlikte kullanımı incelenmiştir. Çalışmamızda gereklilik belirtilerinin dil dizgesindeki yerleri yapısal özellikleri ve anlam içerikleriyle belirli oldukları gösterilmiştir. Son bölümde, bu farklı kullanım değerleri ve -mElî, gerek, zorunlu, zorunda, şart ve mecbur'vaı anlattığı gereklilik dereceleri betimlenmektedir. Buna göre -mElî, gerek, lazım zayıf gereklilik anlatırken zorunda, zorunlu, mecbur, şart, her biri için tanımlanan farklı kipscl alan ve gereklilik kaynaklarıyla, güçlü gereklilik anlatrmmda kullanılmaktadır.

SUMMARY The main aim of the present study is to define the markers of necessity in Turkish and to define how the choice between the different markers of necessity are made in different occasions, including the effects of the other sentence components on the meaning and use of necessity expressions. The data of our study is composed of naturally occurring written and spoken language uses as they appear in variety of communicative contexts. In the first chapter, we have defined the verbal categories tense, aspect and modality and analyzed the close relationship between modality and other categories and defined the significance of modality in the linguistic system. According to this, modality is in relation not only to the sentential components, but also to the discourse variables. Thus, a definition of modality is more difficult than that of tense and aspect. The gradience defined for modality is also another important point discussed in this study. The fact that modality displays complexity and can be analyzed at different levels of language leads different linguists to propose different categorizations. The second chapter summarizes these various classifications. In our study the gradience model offered by Coates (1983) for the semantic analysis of the modal verbs is applied to Turkish modal expressions, and necessity is taken as a subtype of the agent-oriented modality as defined byBybeeetal. (1994). In the third chapter, the markers that Turkish uses for expression of modality are introduced and the modality types that are marked in Turkish are discussed in terms of the classification of Bybee et al. (1994).VI In the forth chapter, the morphological and lexical markers of modality in Turkish, namely -mElİ, gerek, zorunda, zorunlu, lazım, şart and mecbur, are analyzed in terms of their structural and semantic features, and their relation to the other sentence components such as tense, aspect, other modals, voice, and copula. We argued in our study that the place of the markers of necessity in the linguistic system is determined by their structural features and their semantic content. The last chapter defines the different uses and the different necessity degrees that -mElî, gerek, zorunlu, zorunda, şart and mecbur express. We concluded that while - mElİ, gerek, lazım express weak necessity, zorunda, zorunlu, mecbur, şart express strong necessity with their different modal domains and sources of obligation..