Osmanlı arşiv belgelerine göre ayrılıkçı Arap örgütü El-La Merkeziye cemiyeti (1912-1916)

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu, önemli unsurlarından Arapların yaşadığı Ortadoğubölgesinde yaklaşık dört yüz yıl boyunca egemenlik kurmuştur. Fransız Devrimi iledünyaya yayılan ulusçuluk ideolojisi, Osmanlı'nın diğer unsurlarıyla birlikte Arapları daetkilemiştir. XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren gelişmeye başlayan Arapmilliyetçiliği, Osmanlı Devleti'nin son döneminde kurulan ayrılıkçı Arap cemiyetleriaracılığıyla bağımsızlık isteği aşamasına gelmiştir. II. Meşrutiyet döneminde kurulanayrılıkçı Arap örgütlerinden biri de El-Lâ Merkeziye Cemiyeti'dir.El-Lâ Merkeziye Cemiyeti, 1912-1914 arasında I. Dünya Savaşı'nın hemenöncesinde etkin olmuştur. Adından da anlaşılacağı üzere merkeziyetçi yönetim anlayışınakarşı çıkan bu cemiyet, Osmanlı Devleti'nin sorunlarına çözüm olarak adem-i merkeziyetçisistemi önermekteydi. Yayınladığı siyasi programının dışında gizli bir teşkilatlanma dahioluşturan El-Lâ Merkeziye Cemiyeti, Osmanlı Ortadoğusu'nda Arap milliyetçiliğininyükselmesi için etkili çalışmalar yapmıştır.El-Lâ Merkeziye Cemiyeti'nin üyeleri arasında milletvekillerinden gazetecilerekadar bir çok önemli Arap milliyetçisi vardı. Bu cemiyeti önemli kılan bir başka etken de I.Dünya Savaşı'nın hemen öncesinde Arap ayrılıkçılığı hareketini kendi bünyesindetoplamasıdır. Osmanlı Devleti'nin en çok çekindiği Arap örgütü olan El-Lâ MerkeziyeCemiyeti, 1914 sonrasında bütünlüğünü koruyamasa da, üyeleri 1916 Âliye Divan-ı HarbiÖrfisi yargılamalarına kadar ihtilalci çalışmalarını sürdürmüşlerdir. I. Dünya Savaşısürecinde Cemal Paşa'nın bölgedeki Arap milliyetçilerine yönelik tedbirleri ve Âliyeyargılamaları sonrasında gerçekleşen idamlar El-Lâ Merkeziye Cemiyeti'nin sonunugetirmiştir.Anahtar kelimeler: Ayrılıkçı Arap Örgütleri, El-Lâ Merkeziye Cemiyeti, ArapMilliyetçiliği, Arap İhtilali, Arap Bağımsızlık Mücadelesi, Arap İsyanı, Osmanlıİmparatorluğu ve Araplar, Türk-Arap İlişkileri.

Ottoman Empire for more than four hundred years ruled over the MiddleEast, where important element the Arabs lived. Nationalism ideology, which spreadaround the world by the French Revolution, has also influenced the Arabs together withother Ottoman elements. Arab nationalism, which started to develop as of the second halfof XIX century, reached the stage of requesting for liberty through Arab separatistassociations, which established in the last term of Ottoman state. One of the Arabassociations established in the 2 nd constitutional monarchy term is ?The Association ofEl-Lâ Merkeziye?.The association became effective just before World War I between the years1912 - 1914. As it is understood from its name the association being against the principleof centralized administration suggested non-centralized system as a solution for theOttoman problems. The Association of El-Lâ Merkeziye using besides its publishedpolitical program a secret formation influenced effectively the developing of Arabnationalism in the Ottoman Middle East.There where many important Arab nationalists such as deputies and journalistsamong the members of the association. An other important factor is that just before WorldWar I the association gathered the Arab separation movement within its structure. Themost avoided Arab association in the Ottoman state couldn?t maintain its integrity after1914, but it continued its revolutionary work until the members were judged by courtmartial of Âliye in 1916. The precautions put by Cemal Paşa against the Arabnationalists in the region and the executions after the judgement made an end of TheAssociation of El-Lâ Merkeziye.Key words: Arab separatist associations, The Association of El-Lâ Merkeziye,Arab nationalists, Arab revolution, Arab liberation struggle, Arab rebellion,Ottoman Empire and Arabs, Turkish-Arab relations.