Şer`iyye sicillerine göre Tarsus`ta ekonomik yapı (1839-1856)

Abstract

Merkez-çevre yapılanmalarının ayrıştığı ve kapitalizmin tüm dünyayahızla yayılması sonucunda, iktisadi, siyasal ve toplumsal dönüşümlerin yaşandığı 19.yüzyıl dünyasında, Osmanlı İmparatorluğu'nun geleneksel yapılarında da kırılmalaryaşanmıştır. Tüm dünyada kapitalizm ve liberal ekonomiler yayılmaya başlarken,Osmanlı Devleti de bu gelişmelerin bünyesine girmesiyle birlikte kapitalist dünyayakapılarını açmıştır. Kapitalist gelişmelerin ve liberal düşüncelerin Osmanlıİmparatorluğu'na girişi, 1838 Osmanlı-İngiliz Balta Limanı Antlaşması'yla kabuledilen serbest ticaret koşulları çerçevesinde gerçekleşmiştir. Serbest TicaretAntlaşmalarıyla temeli atılan Tanzimat Dönemi'nin düzenlemeleri, Osmanlı iktisadiyapısında bir dizi dönüşümün hareket noktası olmuştur. Bu dönüşüm, taşradarahatlıkla izlenebilmektedir. İktisadi yapıda gerçekleşen dönüşümlerin taşrayayansıması konusunda, Tarsus Sancağı söz konusu konumu nedeniyle önemli birörnek oluşturmaktadır.19. yüzyılın ilk yarısında, dünya konjonktürünün ve 1838 sonrasıOsmanlı iktisadi yapısındaki gelişmelerin, Tarsus Sancağı ekonomisineyansımalarını, Şer'iye Sicilleri üzerinden yapılan bu çalışma ile gözlemlemekmümkündür. Özellikle 1838 Serbest Ticaret Antlaşması sonucunda, Tarsusekonomisinde yabancı sermayenin etkinlik oluşturması, kapitalist ilişkilerinyayılmasına ortam hazırlamıştır. Bu gelişmeler çerçevesinde Tarsus'ta, özellikleticaret sektörü gelişme kaydetmiştir. 1830'lardan itibaren Mersin İskelesi'nin dekatkısı, Tarsus ekonomisine ivme kazandıran önemli bir unsur olmuştur. Serbestticaretin gelişmesi, pazar için üretime yönelen tarım sektöründe de bir kıpırdanmayıberaberinde getirmiştir. Sanayinin gelişmesi için ise sadece ortam hazırlanmaktaydı.Kapitalist dünyaya kapılarını açan Tarsus ekonomisi, 1856'ya gelindiğindegayrimüslim ve yabancı tüccar sayısındaki artışla yabancı sermayenin eline geçmişdurumdaydı. 1860'lardan ise Mersin, iskelesi aracılığıyla yabancı sermayeyi kendimerkezine çekerek hem ekonomik alt yapısını oluşturacak, hem de hinterlandınıgeliştirecektir. Bu aşamadan sonra ise merkez kaymaları baş gösterecek ve Tarsus'taekonomik alanda bir gerileme yaşanacaktır. Ancak, incelediğimiz süreç olan 1839-1856 yılları arasında, bir gerilemeden ziyade ekonomide canlanma olarak danitelendirilebilecek bir genişleme görülmüştür. Bu genişlemenin önemli bir nedenide Mersin İskelesi'dir.Anahtar Sözcükler: Tarsus, Tarsus Şer'iye Sicilleri, 1838 Serbest TicaretAntlaşması, Tanzimat Dönemi, Mersin İskelesi.

In the nineteenth century world where centre periphery structures havebeen separated and capitalism spread rapidly and hence causing economical, politicaland societal transformations, there were also breaking points in the traditionalstructures of the Ottoman Empire. Everywhere in the world, capitalism and liberaleconomies where spreading and Ottoman Empire once these changes seized, openedup to the capitalist world. The introduction of the capitalist developments and liberalthought in the Ottoman Empire was with the free trade conditions that were acceptedin 1838, Ottoman-British Balta Treaty. The regulations of the Tanzimat Period whichwere established through the free trade treaties, were the starting points for severaltransformations to follow. This transformation, can be observed in the local sphere.Tarsus Sancağı consitutes an important example for an observation how thetransformations in the economical structure found its way to the local sphere.The changes in the world political structure in the 19. century and thechanges in the Ottoman economical structure post-1838, rejuvenated the economy ofthe Tarsus region can be observed from an investigation of Tarsus Şer?iye Registers.Especially, the establishment of the foreign investment in Tarsus economy as a resultof the free trade treaty, prepared the way for the capitalist relations to grow.In the light of these changes, it was especially the trade sector whichgrew. The introduction of the Mersin Port also gave a push to the Tarsus economy.The development of free trade, brought with it, a change in the farm sector whichproduced for the market. This was just preparation for the development of theIndustry. Tarsus economy which opened up to the capitalist world, was in the handsof the non-muslim and foreign traders due to their increase in number by 1856. In1860s, Tarsus was going to attract the foreign investment to its center through theMersin port, and expand its hinterland. However, there would be some shifts fromthe center and there would be some backward economic move in Tarsus. Still, theyears between 1839-1856 was a period of economic development where anexpansion in the economic activity could be observed. An important reason for thisexpansion is Mersin Port.Key words: Tarsus, Tarsus Şer?iye Registers, 1838 Free Trade Treaty,Tanzimat Period, Mersin Port.