Kendi kaynaklarında Amerikan Board`ın Türkiye`deki sağlık faaliyetleri(1833-1923)

Abstract

Amerikan Board, 1820 yılında ilk misyonerlerini Osmanlı topraklarına gönderdiği tarihten on üç yıl sonra sağlık çalışmaları için tıp misyonerlerini bölgeye göndermeye başlamıştır. Bu tıbbi misyonerler gezici hekimlik yapmaktaydılar. Gezici doktorluk sistemi sürekli devam etmekle birlikte, Amerikan Board öncelikle geçici müdahalelerinin yapıldığı ve özellikle ayakta tedavi edilen hastalara ilaçların yazıldığı dispanserler kurarak çalışmalarını sürdürmüşlerdir. Tıbbi misyonerler, hem tıp hem de dini konularda eğitilmişlerdi. 1880'lerden itibaren Amerikan Board, Antep, Mardin, Talas, Merzifon, Van, Erzurum, Sivas, Adana, Konya, Diyarbakır ve İstanbul gibi illerde hastane, tıp okulu, hemşire sınıfı ve eczaneler kurarak kurumsallaşma yoluna gitmiştir. Hastane çalışmalarının yanı sıra Anadolu'da ilk Tıp Okulu da Antep'te misyonerlerce açılmıştır. Yine hastanelerin bulunduğu merkezlere yakın çevrelere gezici sağlık misyonerliğiyle ulaşmaya çalışmışlardır. Osmanlı toplumunda din ve eğitim kurumlarına karşı zaman zaman tepki duyulmuş ise de sağlık kurumlarından tüm sınıfların yararlanması ve devletin sağlık alanındaki yetersizliği misyonerlerin bu alanda daha rahat çalışmasına sebebiyet vermiştir. `Tıbbi Misyon` denilen bu misyon türünde, misyonerler hastane ve dispanser gibi sağlık kuruluşlarında mesleklerinin verdiği imkanla insanlarla yakın ilişki içerisine girerek, daha geniş kesimlere Hıristiyanlığın mesajını yayma fırsatını bulmuşlardır.Bu çalışmada Amerikan Board'ın kendi tıp misyonerlerini Osmanlı topraklarına gönderdiği 1833 yılından 1923 yılına kadar olan süreçte, Amerikan Board'ın kaynaklarına dayanarak, Türkiye'deki Sağlık Faaliyetleri misyonerlik ve tıp tarihi açısından ele alınmıştır.Anahtar Kelimeler: Misyonerlik, Amerikan Board, Tıp, Hastane, Eczane,Dispanser, Sağlık Misyonerliği, Osmanlı Devleti, Türkiye.

The American Board started to send the first medical missionaries to the region for the purpose of medical practice after the date 1820 which it send the first missionaries to the Ottoman land. The first medical missionaries were itinerant doctors. Although itinerant practice system was on its way, American Board was continuing its work by setting up dispensaries where the temporary interventions were primarily made and prescribe to patients coming from other regions. Medical missionaries were trained in both medicine and religious matters. Since 1880s, The American Board was institutionalized through establishing hospitals, medical schools, nursing schools, and pharmacies in provinces such as Antep, Mardin, Talas, Merzifon, Van, Erzurum, Sivas, Adana, Konya, Diyarbakır and İstanbul. Besides the medical practices, the first School of Medicine in Anatolia was opened in Antep by missionaries. Moreover, via mobile healthcare missionary practices, the missioners also tried to reach the nearby regions of the centers where the hospitals were founded. Even though there was a reaction against the religious and educational institutions in Ottoman society, the insufficiency of the state in the field of health and being able to benefit from the health institutions by all people, caused missionaries to work in a more convenient way in this field. In kind of missionary which is called `the medical missionary`, with the opportunities of their the occupations, the missionaries in health care organizations such as hospitals and dispensaries found the opportunity to spread the Christianity message to the wider population by making a close relationship with the people.In this study -in terms of missionary and the history of medicine- the Medical Operations of American Board in Turkey in the period from 1833 when the first medical missionaries were sent to Ottoman Empire up to 1923, is discussed based on American Board's own resources.Keywords: Missionary, the American Board, Medicine, Hospital, Pharmacy,Dispensary, Medical Missionary, Ottoman Empire, Turkey.