Cumhuriyet Dönemi Türkiye`de hayvanlar vergisi (1923-1950)

Abstract

Hayvanlar Vergisi tarih boyunca vergiyi bir iktisadi unsur ve kaynak olarak gören devletlerin tahsil ettiği vergiler arasında önemli bir paya sahip olmuştur. Osmanlı Devleti döneminde de halktan, tarım ve hayvancılık kapsamında vergi alınıyordu. Bu vergiler arasında aşar vergisi dışında, ağnam vergisi de devletin vergi sisteminde önemli bir yere sahipti. Ağnam vergisi şer'i kökenli bir vergidir. Vergi Osmanlı Devletinde Fatih Kanunnamesinde yer almasının ardından resmi bir boyut kazanmış ve devletin önemli gelir kaynakları arasına girmiştir. Vergi ilk başlarda askerlerin ihtiyaçlarını karşılamak için ayni olarak alınmış, 1634 yılından sonra adalet-i ağnam adı altında nakdi olarak alınmaya başlanmıştır. 18.yy'la gelindiğinde, düzenli alınan vergiler kapsamına girmiştir. Ağnam vergisindeki düzenlemeler, 1839 Tanzimat Fermanına kadar devam etmiştir. Vergiye dair ilk geniş kapsamda değişiklik çalışmaları bu dönemde gerçekleştirilse de tam anlamıyla bir istenilen başarı elde edilememiştir. Osmanlı Devleti'nden Türkiye Cumhuriyeti'ne intikal eden vergilerden biri ağnam resmidir. 1924 yılında Ağnam Vergisi adı Sayım Kanunu olarak değiştirilmiştir. Daha sonra bu kanunun ismi Hayvanlar Vergisi olmuştur. Sayım Kanunu'nda vergiye konu olan hayvan cinsleri koyun, keçi, tiftik keçisi, deve ve canavar (domuz) iken, daha sonra çıkarılan kanunlarda diğer büyük baş hayvanlar da vergiye tâbi tutulmuştur. Sayım ve Hayvanlar Vergisi kanunlarına göre, hayvan sahiplerinden, sahip oldukları küçük ve büyük baş hayvanlar için her yıl belli miktar nakdî vergi tahsil edilmesi zorunlu hale getirilmiştir. Hayvanlar Vergisi 1955 yılına kadar devletin gelir bütçesinde % 7.2 ile % 1.1 arasında değişen oranlarda iken; 1956 yılından itibaren bu oran % 1'den aşağıya düşmeye başlamış ve 1961 yılında % 0.4 olmuştur. Hayvanlar Vergisi Kanunu 1962 yılında yürürlükten kaldırılmıştır. Bazı nedenlerle hayvan vergisini ödeyemeyen yükümlülerin vergi borçları devlet tarafından tecil edilmiştir. Hayvanlarını vergiden kaçıran vatandaşlar da bu vergilerini cezalı olarak ödemişlerdir. Doğal olarak bu uygulamalar dönemin toplumsal belleğinde önemli izler bırakmıştır. Bu izlerin incelenmesi dönemin ruhunu kavramamızda yardımcı olabileceği gibi daha sonraki gelişmeleri değerlendirmemizde de ipuçları sağlayabilecektir. Çalışma büyük ölçüde Osmanlı Devletinde Tanzimat Fermanı Dönemi ve Türkiye Cumhuriyeti vergi mevzuatı düzenlemelerine ve basına da yansıyan tanıklıklara dayalı oluşturulmuştur.

Cattle Tax has had an important share throughout the history among the taxes collected by the states, which regard taxes economic element and resource. Taxes were being collected also in the Ottoman Empire within the scope of agriculture and livestock. Among these taxes, the cattle task was an important part of the state tax system besides tithe. Cattle (Ağnam) tax is a religious-based tax. The tax gained an official dimension after being included in the Fatih Act in the Ottoman Empire and became one of the significant revenue sources of the state. The tax was originally collected in kind to meet the needs of the soldiers and after 1634 it began to be collected in cash under the name of cattle tax. With the arrival of the 18th century, it was taken into the scope of regularly collected tax. Regulations in cattle (ağnam) tax continued until the Imperial Edict of Reorganization in 1839. Although the first large-scale amendments on the tax were carried out during this period, the desired success could not exactly be achieved. One of the taxes which were transferred to the Republic of Turkey from the Ottoman Empire is the official cattle tax. In 1924, the name of Cattle (Ağnam) Tax has been changed to Census Law. Later, the name of this law became Cattle Tax. While the animal species subject to taxation in the Census Law were sheep, goat, angora goat, camel and beast (pig), the other cattle species also became subject to taxation in the laws issued later. According to the Census and Animal Tax Acts, it became compulsory to collect a certain amount of cash tax from animal owners every year for cattle and small cattle. While the Animal Tax was in the state's income budget ranging from 7.2% to 1.1% until 1955, as of 1956, this rate started to fall below 1% and it became 0.4% in 1961. The Cattle Tax Law was abolished in 1962. Tax liabilities of the obligated ones, who could not pay animal tax for some reason, were deferred by the state. The citizens who had escaped cattle tax paid penalty tax. Naturally, these practices left important traces in the social memory of the period. Studying these marks can help us grasp the spirit of the period and it may provide clues for our evaluation of later developments. The study has largely been based on Imperial Edict of Reorganization Period in the Ottoman State, tax laws and regulations of the Republic of Turkey and testimonies reflected to the press.