Address terms in Turkish: A corpus-based study

Abstract

Hofstede'nin de belirttiği gibi Türkiye gibi paylaşımcı kültürler toplumun her bir üyesini bir diğerinden ayırma eğilimindedirler (Hofstede, 1994). Bu eğilimin getirisi olarak Türkçe çok geniş bir hitap şekilleri dizgesine sahiptir. Buna rağmen alanyazındaki çalışmaların Türkçenin bu konudaki zenginliğini yansıtmakta yeterli olmadığı görülmüştür. Alanyazındaki bu boşluğu doldurmayı hedefleyen bu çalışma Türkçede kullanılan hitap şekillerini, bunların biçimbirimsel çeşitlemelerini saptamayı ve bu hitap şekillerini sınıflamayı ve bu dilsel birimlerin işlevlerini belirlemeyi amaçlayan derlem temelli bir çalışmadır. TNC v.3.0 üzerinden toplanan verilerle yürütülen bu çalışmada ilk olarak hitap şekilleri farklı veri toplama yöntemlerinden yararlanılarak derlenmiş ve kapsamlı bir dizin oluşturulmuştur. Hitap şekillerinin sınıflandırılması için Braun'un (1988) önerdiği sınıflama Türkçeye uyarlanmıştır. İnceleme sonucunda Türkçe hitap şekilleri Adıl türünden olan hitap şekilleri, eylem türünden olan hitap şekilleri, isim türünden olan hitap şekilleri (sevgi sözcükleri, unvanlar, kişi adları, akrabalık terimleri, sözde akrabalık terimleri, saygı bildiren hitaplar, yakınlık bildiren hitaplar, olumsuzluk bildiren hitap şekilleri) olmak üzere üç ana sınıfa ayrılmıştır. Sınıflandırılan hitap şekillerine ait her bir alt ulamı birbirinden ayıran özellikler kullanım örnekleri ile beraber sunulmuştur. Araştırmanın diğer bir ayağı olarak da bulunan hitap şekilleri bağlamları göz önüne alınarak farklı değişkenler açısından incelenmiş ve hitap şekillerinin işlevleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Araştırmanın sonucunda hitap şekillerinin onaya katılma, yer tutma, konuşmayı devretme, yüz koruma, duygu aktarma, dikkat çekme, alıcının dikkatini yönlendirme, konu değiştirme, konuşmanın tonunu ayarlama, emirleri yumuşatma işlevlerinde kullanıldıkları görülmüştür. Son olarak hitap şekillerinin cümle içinde kullanıldıkları yerler incelenmiş ve bu inceleme sonucunda hitap şekillerinin cümle içinde kullanıldıkları yerin gösterdikleri işlevlerle doğrudan ilişkili olduğu sonucuna varılmıştır. Teoride bu araştırma Türkçe hitap dizgesini daha geniş bir bakış açısından tanımlamayı amaçlamaktadır. Pratik de ise derlem temelli bu özgün çalışma ile Türkiye'deki toplumsal ve kültürel yapının hitap şekillerine nasıl yansıdığı ile ilgili sezdirimlerle eğitim, çeviri, toplumdilbilim, sosyoloji, psikoloji, doğal dil işleme gibi alanlara katkıda bulunulması hedeflenmektedir.

As Hofstede states collectivistic cultures like Turkish culture tend to distinguish the every members of society from another (Hofstede, 1994). As a profit of this tendency, Turkish has an extensive address system. Despite the abundance of Turkish address terms, the studies in Turkish literature can not enough to reflect the abundance. Present study aiming to fill these gaps in Turkish literature is conducted to detect the linguistic devices used as address terms in Turkish, classify the detected address terms and determine the functions of Turkish address terms. The corpus based study is conducted on the data which is collected from TNC v.3.0. As a first step of the present study, address terms are compiled by the help of different data collection methods and a wide range of address term is indexed. In order to classify address terms, Braun's classification (1988) is adapted to Turkish. Based on the aim of the study, the address terms are classified as following: pronominal verbal and nominal address terms (kinship terms, fictive kinship terms, familiarizers, endearment terms, mockeries, titles, honorifics, and names). All the distinctive features of sub-categories are described. As an another step, determining functions of address terms based on their context is aimed. The positions of address terms are also investigated to determine the their effects on the meaning and functions of address terms. The following functions which show the why speakers employ address term are determined in the present study: foregrounding, setting the tone of the conversation, make listener focused, selecting next speaker, involving nonconforming responses, agreeing, softening the commands, conveying the feeling, topic shifting, attention gathering. Lastly, it is seen that functions of address terms are sensitive to the positions of address terms. In theoretical vein, the present study aims to describe Turkish address system from a wider perspective. In practical veins, it is hoped that the corpus-based study will contribute to the researches regarding education, translation, sociolinguistic, sociology, psychology and naturally occurring data studies.