Seccade tipi Osmanlı saray halıları ile aynı usluptaki İran halıları arasındaki kompozisyon ilişkileri

Abstract

6- ÖZET İran halı motifleri genel olarak Türk halılarında da görülür. İran halıcılığında kompozisyon ve süsleme ustaları her zaman yeni arayışlara yönelmişlerdir. Bugün halı uzmanları tarafından tahmin edilen İran'daki kompozisyon çeşidi 2000'dir. İran halılarında görülen motifler ve geometrik tarzda veya organik tarzdadır. t. İran halısında göbek şekli sık görülür. Birçok halının örneği olan kompozisyon, ortada göbek, göbek uçlarında madalyon ve köşeleri olan plan üzerine hazırlanmıştır. Bunun yanında göbek olmayan ve yalnız çiçek ve başka motiflerde kaplı olan kompozzisyon- lar da çoktur. Ayrıca İran halıları arasında seccadeler de vardır. Osmanlı saray halılarında görülen zemin süslemesi İran motifleriyle benzerlik gösterir. Osmanlı Saray Halıları, Türk halılarının klasik gelişmesi yanında, 16. yüzyılın son yarısından bunun dışında kalan teknik ve dekor bakımından tamamen farklı bir grup oluş turuyor. Madalyon Tebriz halılarından gelen kitap, cilt ve tezhip süslemelerinden geliştirilmiş bir motiftir. Fakat onlarda madalyon motifi sınırları belli kapalı kompozisyonlar halinde kul lar>ı İmiş, buna karşın Türk halılarının sonsuzluk prensibi bu yeni tiplerde hakim olmuştur. 19. Yüzyılda dokunan Hereke seccadeleri motif bakımından ve bazen mihrap biçimi bakımından İran seccadelerine benziyorlar. Burada daha büyük ve yalın olarak kullanılmışlardır. Topkapı Sarayı müzesi 'nde bulunan bu seccadeler hem saray, hem piyasa için yapılmışlardır. Bunlarda madde olarak çok ince yün iplik, ipek, altın ve gümüş sim kullanılmıştır. Hereke'lerin özelliği, Gördes ile Hekim düğümü denilen Sine düğümüne yakın olan ilmeklerdir. Düğümler Anadolu bahar yününden, (uzun elyaftı) yapılmaktadır. Her 10 cm ' de ortalama 3600 düğüm, saray için özel yapılanlarda 6400 kadar düğüm kullanılmıştır. İpek halılarda ise düğüm sayısı 8100- 10.000 arası değişir. Türk düğümü ise, İran'ın bazı Türkçe konuşulan bölgelerinde her zaman kullanılmıştır. 137