Tipografinin görsel ve işlevsel olarak incelenmesi

Abstract

ÖZET Tipografi, iletişimin en yoğun görsel biçimidir. Düşünce ve kavramları kitlelere en rahat ve dolaysız olarak aktarabilen bu görsel dilin tarihçesi, toplumsal olaylar, mimari gelişim ve sanat tarihi bağlamında, dört zaman dilimi üzerinde kronolojik olarak ele alınmalıdır. İlk dönem Tipografiden önceki zaman dilimidir. Bu zaman dilimi görsel iletişimin başlangıcı olan mağara duvarlarına çizilen resim ve işaretlerden başlayarak 1 5. yy' da Avrupada Johannes Gutenberg'in hareket edebilir matbaa harfinin icadına kadar sürmüştür.Metal harflerin elle dizilişinin yaygın olduğu en uzun dönemi kapsayan ikinci zaman dilimi ise, 18. yüzylın sonuna kadar sürmüştür. Üçüncü zaman dilimi. Endüstri Devrimi ile19. yüzyılda yeni tipografik biçimlerin ortaya çıkmasına paralel giden bir teknolojik yenilikler dönemidir. Endüstri Devriminin getirdiği teknolojik gelişmeyle birlikte el sanat larının işlevini ortadan kaldıran seri-imalat ürünlerinin her alanda sergiledikleri estetik değerlerden yoksun görünümleri sonucu sanat ve işlev birbirinden kopmuştur. İşlevi yeniden estetikle birleştirmenin yollarını arayan sanatçıların bazıları geleneksel bir tutumla ortaçağ anlayışına uygun el sanatlarına dönüş yapmış bazıları ise geleneğe karşı çıkarak estetikle işlevi birleştirmenin yollarını aramışlardır. Dördüncü zaman dilimi 1900' lerden başlayıp günümüze kadar gelen dönemdir. 20. yüzyılın ilk yirmi yılında Avrupa'da sosyal politik, kültürel ve ekonomik yaşamdaki kökten değişmelerin oluşturduğu kargaşa ortamına I. ve II. dünya savaşlarında yaşanan katliamlarda eklenince sanat ve tasarım ortamını tamamen değiştiren gelenek ve sosyal düzene karşı çıkan bir dizi sanat hareketi meydana gelmiştir. Birbirlerinden farklı felsefe ve ilkelere sahip olan şair, yazar ve sanatçılar aralarında sıkı bir iletişim kurarak oluşturdukları bu sanat hareketlerini, grafik tasarım ve tipografi yolu ile ifade et mişlerdir. Böylece estetik, işlevsellik ve iletişimin yarattığı ihtiyaçlar ile teknik ilerleme 20. yüzyılın tipografik tasarımına biçim vermiştir. vıTipografinin elemanlarından sadece birisi olan harflerin herbiri kendisini diğerlerinden tamamen ayıran basit karakteristik işaretler olarak ortaya çıkmıştır. Tezin ikinci bölümünde temel tipografi dili incelenmektedir. Johannes Gutenberg'in hareketli harfleri bulduğu dönemde bile onları tanımlamada kullanılan yaygın bir ortak dil veya kodlama yoktu. Zamanla ihtiyaçlar doğrultusunda tasarımcıların ve tipografların alfabeyi oluşturan harflerin birbirleri içindeki görsel uyum veya karmaşıklığını daha iyi değerlendirip yorumlayabilmeler için harfin yapısını oluşturan temel elemanları tanımlayan ve evrensel olarak kabul görmüş bir terminoloji gelişti. Burada karşımıza grafik tasarımcılar ve tipograflar tarafından kullanılan bir çok sözcüğün farklı anlamlar taşıması gibi bir sorun ortaya çıkmaktadır. `Roman` sözcüğü serif li bir yazı karakterini belirttiği gibi italik karşıtı olarak da kullanılmaktadır. `Font` ve `fount` sözcükleri de aynı anlamı taşıyan iki farklı sözcüktür. Ben tezimde aynı tasarım ve ölçüdeki harfler,rakamlar ve işaretlerden oluşan karakter setini tanımlamak için `font` sözcüğünü kullanmayı tercih ettim. Tipografik okunabilirlik, yazıyı okunabilir kılan ve tipografinin doğasında bulunan nitelik ve vasıfları temsil eder. Çoğu zaman algılanabilirlikle karıştırılmış ve grafik tasarımcılar tarıfından ihmal edilmiştir. Okunabilirlik, basılı materyalin ana gerekliliği değildir. Ancak bilgi aktarmayı amaçlayan tipografi için de önemli bir gereksinimdir. Teknoloji ile birlikte iletişim teknikleri ve yöntemleri de değişir. Bir zamanlar esas olarak kağıt üzerinde olan okunabilirlik artık televizyon, bilgisayar ve laser grafiklerini de içeren tüm medyayı kapsamaktadır. Hızla değişen iletişim ortamında grafik tasarımcılar, tipografik okunabilirliğin doğasını sürekli olarak yeniden değerlendirmelidirler. Tezin 4. bölümünde anlatılanlar basılı iletişimle ilgili olmasına rağmen, tipografik okunabilirlikle ilgili ilkelerin pek çoğu diğer iletişim medyalarına'da uygulanabilir. VIISon bölümde yazı karakterleri, eski stil (old style), geçiş dönemi (transitional), modern, egyptian ve serifsiz (sans serif) gibi sınıfla maları örneklemek üzere, bu sınıflamaların en iyi temsilcileri konu munda olan bazı yazı ailelerinden seçilmiştir. Claude Garamond (1480-1 561)'un tasarımını yaptığı `Garamond` yazı karakteri tarafından temsil edilen eski stil'e ait, Tony Stan' in tasarımını yaptığı ITC Garamond, oldukça fazla olan x-yüksekliği ve koyuluk derecesiyle, bir hayli popülerdi. Buna karşılık burada geçişli döneme ait örnekleri gösterilen John Baskerville (1706-1775)'in tasarımını yaptığı kendi adını taşıyan `Baskerville` yazı karakteri ise geleneksel tipografinin harf boyutlarına sahiptir. Modern sınıfın güçlü geometrik vur gusu ve kalınlı inceli hatlar arasındaki aşırı kontrast özelliklerini ise tasarımını Giambattista Bodoni (1740-1 81 3)'nin tasarımını yaptığı k- endi adını taşıyan `Bodoni` yazı karakterinde görebiliriz. Egyptian ise kare şeriflere ve geometrik bir yapıya sahip olan yeni bir yazı ailesi ITC Lubalin Graph ile temsil edilmiştir. VIII

SUMMARY Typography is the most intense visual mode of communication. History of this language, which conveys ideas and concepts to people directly and in the most comfortable way deserves being addressed chronologically over the four time sector in respects of social facts, architectural development and history of arts. The first sector is pre- typographical period. This time sector beings with the figures and marks drawn on cave walls, which signify the start of visual communication and continues up to the invention of the portable printing press in Europe in 1 5 th. century by Johannes Gutenberg. The second time sector, which covers the longest period with common practice of manual typesetting, continued until the end of 18 th. century. The third time period is a time of technological advance moving parallel to the outcome of new typographical styles simultaneously with the Industrial Revolution in 19 th. century. With the technological advance accompanying the Industrial Revolution and the anesthetic appearance exhibited in every area by mass production items that eliminate the function of handicraft, art and function broke off. Some artists seeking ways to re-combine the function and esthetics returned to handicrafts in accordance with the medieval understanding while some of them tried to combine esthetic and function defying traditions. The fourth period of time begins with 1 900's and continues until today. In the first two decades of the 20 th. century, Europa underwent a chaos as a result of the radical changes in social, political, cultural and economic lives as well as the genocides in World War I and II, leading to a series of artistic movements that caused oppose to traditions and social order changing the environments of art and design drastically. Poems, authors and artists adopting different philosophies and principles set up strong communication ties among themselves to produce such artistic movements, expressing themselves in graphical design and typography. IXTherefore esthetic, functionality and needs created by communications along with the advance of technology shaped up typographical design in the 20 th. century. Each of the letters, which are only one of the elements of typography, came into existence as simple characteristic signs which distinguish themselves from others. Second section of the present thesis looks into the typographical language. Even in the period when Johannes Gutenberg invented the portable letters there existed no convention for identifying them or a coding system. Over the time, for designers and typographers to better evaluate and interprent the visual harmony or the complexity among the letters making up the alphabet parallel to the necessities, a universally- accepted terminology evolved to identify the fundamental items consisting of letters. At this point, we face the problem that many words being used by graphic designers and typographers carry different meanings. The world `Roman` denotes a serif character that is widely used as an antonym for Italic. `Font` and `Found` are the two versions meaning the same thing. I prefer to use the world `Font` in this thesis to mean a set of charecters such as letters, numerals and symbols with the same design and dimensions. Typographic legibility represents the features that make writings readable and that are inherent in the typography. Often confused with conceivability, typographic literacy was omitted by graphic designers. Literacy is not a must for the printed matter; however, it is a major necessity for the typography aiming to convey information. With the advance of teachnology, communication techniques and methods change, as well. Whereas literacy used to be a basic principle on paper, now involves such media elements as television, computer and laser graphics. In the drastically-changing communications environment, graphic designers should continually re-evaluate the nature of typographic literacy.Although what is discussed in Section 4 hereof relate to printed media communications, most of the typographic literacy principles may be applied to other media of communications. In the final section, writing characters are selected from some type- families, which are the best representatives of those classifications, to exemplify the classes such as old style, transitional period, modern, Egyptian and sans serif. Garamond, which was styled by Claude Garamond (1480-1561) and included in the old style, ITC Garamond with rather large x-height and boldness, which was styled by Tony Stan, were very much popular. Meanwhile, the `Baskerville` character, often quoted as the transitional period exaple, which was designed by John Baskerville (1706-1775), features the letter dimensions prevailing in the conventional typography. Strong geometric emphasis and the excessive contrast between wide and narrow lines, which are seen in the modern class, may be exemplified by the `Bodoni` character named after its designer Giambattista Bodoni (1740-1813). As regards to Egyptian, it is represented by a new type family with square serifes and a geometric structure named ITC Lubalin Graph. XI