XIX. yüzyıl batı sanatında mobilya üslupları

Abstract

ÖZET Bu çalışmada esas olarak, XIX. yüzyıl mobilyasının bir panoraması verilmeye çalışılmıştır. XIX. yüzyılda ortaya çıkan üslupların oluşumunu ve diğer yüzyıl üsluplarıyla olan farklılıklarını ortaya koyabilmek için, konu ilkçağdan başlayarak ele alınmıştır. İlkçağ mobilyaları Mısır ve Mezopotamya'da rastlanan yatak, sandalye, tabure ve masa gibi işlevsel günlük kullanım eşyalarından oluşuyordu. Yunan ve Roma döneminde ise özellikle Roma'da mobilya türlerinin arttığı görülmüştür. Büyük dolapların ortaya çıkışına tanık olunan bu dönemde, insan vücuduna uygun mobilya yapılmaya başlanmıştır. Ortaçağda en önemli mobilyanın sandık olduğu belirtilmiş ve mobilyanın taşınabilir niteliğine dikkat çekilmiştir. Rönesans'ta ise evden eve göçün, yerini yerleşik düzene bıraktığı ve mobilyanın da bu yerleşik düzene uyum sağladığı belirtilmiştir. Barok dönemde mobilyanın bugüne benzer özellikler kazandığı ve Regence Stilin bir geçiş dönemi olduğu vurgulandıktan sonra, Rokoko'ya geçilmiş ve bu dönemde ilk kez, bugün bile geçerli olan mobilya tipinin yaratılmış olduğu gösterilmiştir. Neo-Klâsik dönem mobilyasının Rokoko tarzı mobilya ile zıtlaşarak sade ve ciddi bir tarz oluşturduğu ve bunda Herculaneum ve Pompeii kazıları yoluyla antikitenin yeniden keşfinin oynadığı rol gösterilmiştir. Direktuar döneminin bir geçiş ve Ampir üsluba hazırlık dönemi olduğu bilinmektedir. Ampir dönemde yeni üslup arayışlarında, devam etmekte olan savaşların yarattığı katı ortamın tüm sanat kollarına ve mobilyaya yansıdığı ve hem mimari eserlerde, hem de mobilyada sanatsal değerlerden çok görkemlilik arandığı gözlenmiştir.- 67 - İngiliz Regency döneminde Amiral Nelson'un Mısır seferinin etkileri görülmüş, Regency Klâsisizmi'nin Adam Klâsisizmi'nden daha sert bir klâsisizm olduğu belirtilmiştir. Eklektisizmin, yükselen orta sınıfın kendilerinden üstün olanları kopya etmeye dayandığı belirtilmiş ve XIX. yüzyıldan önce sanatsal yeniliklerin kuşaktan kuşağa geçen bir sürekliliğin verdiği güven ve tutarlılığa sahip aristokrasinin etkisinde ortaya çıktığı gösterilmeye çalışılmıştır. Yükselen burjuvazinin böyle bir tutarlılık ve sürekliliğe sahip olmayışı, onu; benimsenmiş ve denenmiş olanları taklide yöneltmiştir. Sanayileşmenin getirdiği seri üretim olanakları kısa sürede mobilyada geçmiş üslupların kötü kopyalarının yapılmasına yol açınca ilk tepki İngiltere'den geldi. Bu, VVilliam Morris'in öncülüğündeki Arts and Crafts hareketi idi. Seri üretime karşı el işçiliğini yücel¬ ten bu hareket ortaçağ geleneklerine dönmeyi savunuyordu. Art Nouveau'ya da bir yön tayin etme işlevi yüklenen Arts and Crafts hareketinin tipik mobilyası, rustik, düz hatlı or¬ taçağ mobilyasına benzeyen ve taklidi olmayan çalışmalardı. XIX. yüzyıl sonunda Avrupa'daki sanatsal düşüncelerin yenilenmesini ifade eden Art Nouveau ise akıcı, organik formların karakterize ettiği tasarım üslubunu da tanımla¬ maktaydı.- 66 ÖZET Bu çalışmada esas olarak, XIX. yüzyıl mobilyasının bir panoraması verilmeye ça lışılmıştır. XIX. yüzyılda ortaya çıkan üslupların oluşumunu ve diğer yüzyıl üsluplarıyla olan farklılıklarını ortaya koyabilmek için, konu ilkçağdan başlayarak ele alınmıştır. İlkçağ mobilyaları Mısır ve Mezopotamya'da rastlanan yatak, sandalye, tabure ve masa gibi işlevsel günlük kullanım eşyalarından oluşuyordu. Yunan ve Roma döneminde ise özellikle Roma'da mobilya türlerinin arttığı görülmüştür. Büyük dolapların ortaya çıkışına tanık olunan bu dönemde, insan vücuduna uygun mobilya yapılmaya başlanmıştır. Ortaçağda en önemli mobilyanın sandık olduğu belirtilmiş ve mobilyanın taşınabilir niteliğine dikkat çekilmiştir. Rönesans'ta ise evden eve göçün, yerini yerleşik düzene bıraktığı ve mobilyanın da bu yerleşik düzene uyum sağladığı belirtilmiştir. Barok dönemde mobilyanın bugüne benzer özellikler kazandığı ve Regence Stilin bir geçiş dönemi olduğu vurgulandıktan sonra, Rokoko'ya geçilmiş ve bu dönemde ilk kez, bugün bile geçerli olan mobilya tipinin yaratılmış olduğu gösterilmiştir. Neo-Klâsik dönem mobilyasının Rokoko tarzı mobilya ile zıtlaşarak sade ve ciddi bir tarz oluşturduğu ve bunda Herculaneum ve Pompeii kazıları yoluyla antikitenin yeni den keşfinin oynadığı rol gösterilmiştir. Direktuar döneminin bir geçiş ve Ampir üsluba hazırlık dönemi olduğu bilinmektedir. Ampir dönemde yeni üslup arayışlarında, devam etmekte olan savaşların yarattığı katı ortamın tüm sanat kollarına ve mobilyaya yansıdığı ve hem mimari eserlerde, hem de mobilyada sanatsal değerlerden çok görkemlilik arandığı gözlenmiştir.

SUMMARY in this work, you will mainly find a panaromic view of the XIX.th century furniture. The creation of the XIX.th century styles and the differences to the other centuries are focused from the lenses of old ages. The old age furniture such as chairs, beds, tables and tabourets are generally lavethe practical daily life usages and they are seen in old Egypt and Mesopotamia. in old Greek and Roman times, the kinds of furniture is expended specially in Roman, in this age when big cupboards and wardrobes are being seen, it is also started to produce furniture vvhich suits human body. in the middle ages, the most important piece of furniture is accepted as chests and the property of mobility had more importance on the furnitures. in the Renaissance though, the style of living gradually changed from moving oftenly, to more stabilisied staying in certain places and houses, so the furniture began to be more suitable for the new way of living. in the Barocian age, the furniture began to have today's properties. Regence style is a şort of bridge between Barocian and Rococo. it is the first time that in Rococo style, the type vvhich is acceptable even nowadiays,is created» it is also possible to see that Neo-Classical furniture, being on the just opposite style against Rococo; created a new bunch of outline as a serious and plain style. The archeological foundations at Herculaneum and Pompeii vvhich is accepted as re-exploring the antique, had a great effect on this. The age of Directoire is accepted as a preperation time for empiric type. in Empiric time, the search of new styles and ali branches of art are surely affected by the hard times and the environment vvhich vvere created by the never ending- 69 - wars. As a result, it is obviously seen that, splender is the main factor on the furniture and buildings, against artistic values. in Regency times, the effects of Admiral Nelson's cruise to Egypt are seen, and it is pointed out the Regency classism is a stronger öne the Adam classism. it is pointed out that, Eclectisism is based on the middle class people's trials to copy the ones higher thAn them. it is also tried to be shovvn that, ali new artistic ideas vvhich occured before the XIX.th century, are born with the effect of aristocracy vvhich grew a safe consistency generations to generations through years. But naturally the absence of consistency and continuality in ascending bourgeoisie; pushed it's supporters to imitation. The mass production vvhich is created by the industry, caused a bad copying of older styles and the first objection to this came from England. This was Arts and Crafts idea of VVilliam Morris who was the pioneer of this new formation. This new idea was trying to make the hand work exalted against mass production, and defending the idea of returning back to middle age customs. Art Nouveau ör Arts and Crafts vvhich was intending to support the idea of finding a direction; created a typical furniture which was rustic, with plan» and straight outline, like in the middle ages and has no imitations. Art Nouveau vvhich in a way was a different name of the idea that was reforming the artistic thoughts of XIX.th century, was also describing a new type of design vvhich is characterised by continious and organic forms in furniture.