İstanbul Art Deco mimarisinde apartman cephe tipolojisi

Abstract

1920 -1940 yılları arasında dünyada birçok örnekleri görülen Art Deco tarzı yapılara, kısa süre sonra İstanbul'daki örnekler de katılmıştır. Bu tezle ilgili ön çalışmada, İstanbul'un çeşitli semtlerinde yapılmış olan Art Deco aparmanlarda uygulanan bir ortak cephe tipolojisi olup olmadığıaraştırılmıştır. Buradan hareket edilerek, İstanbul'daki Art Deco apartmanlar incelenmiş ve mimari elemanların cephe düzenlemelerinde bir araya gelişlerine göre bir sınıflandırılma yapılmıştır. Tezin giriş bölümünde Art Deco Sanatı kısaca tanıtılmış ve Türkiye'de uygulanmaya başlandığı dönemden söz edilmiştir. Yine ayni bölümde çalışmanın amacı ve araştırma yöntemleri anlatılmıştır. İkinci bölümde 20. yüzyıl başında Avrupa'nın içinde bulunduğu genel durum ele alınarak Art Deco Sanatı'nın tarihçesi ve dekoratif sanatlardaki gelişimi incelenmiştir. İlk önce Art Deco mimarisini hazırlayan nedenler açıklanmış, daha sonra bu mimari üslubun şekillenmesinde etkili olan yapıların özellikleri anlatılmış ; Avrupa ve Amerika'da uygulanmış olan Art Deco üslubundaki yapılardan örnekler verilmiştir. Üçüncü bölümde Osmanlı İmparatorluğu'nun Batı'ya açılma sürecindeki sosyo - kültürel, ekonomik ve siyasi durumu incelenmiştir. Ayrıca 20. yüzyıl başında İstanbul'daki şehircilik çalışmaları, yapı teknolojisi ve yapı malzemeleri ile mimarlık alanındaki gelişmeler değerlendirilmiştir. Dördüncü bölümde Cumhuriyet'in kuruluş yılları, ekonomik durumu ve toplumsal yapısı incelenmiştir. Yapılan reformların ve yeniliklerin mimarlık eğitimindeki ve mimarlığın uygulama alanındaki etkileri ele alınmıştır. Beşinci bölümde İstanbul'daki Art Deco mimarisini hazırlayan sosyal ve ekonomik faktörlerden söz edilmiştir. Bu bölümde İstanbul'daki Art Deco tarzı apartman mimarisindeki gelişim ve plan tasarımındaki değişim süreci anlatılmış, dönemin yapı teknolojisi ve malzemelerinden örnekler verilmiştir.Altıncı bölümde, İstanbul'daki Art Deco apartman tipi konutlarda mimari karakterlerin saptanması, mimari öğelerin ve özelliklerin belirlenmesiyle ilgili açıklamalara yer verilmiştir. Cephe tipolojisini içerecek bölümün ne şekilde ele alınıp sınıflandırıldığı açıklanmıştır. Ayrıca apartmanların giriş hollerindeki detaylardan örnekler verilerek, iç mekanlarda kullanılmış olan malzemeler tanıtılmıştır. Sonuç bölümünde ise İstanbul'da yapılmış olan Art Deco apartmanların cephe tasarımlarının belli kurallara uyularak gerçekleştiği ve bunun sonucu olarak da kendi içinde sınıflandırılmış bir cephe tipolojisi oluşturulabileceği ortaya konmuştur.

The purpose of this study is to explore and document the existence of architectural elevation typology that bears the Art Deco influence in Istanbul condominiums. Furthermore, this study, based on analysis of the structures supported by the interviews and analysis of municipal records, establishes the existence of an Art Deco Istanbul Condominium Elevation style. This documented style is unique to the socioeconomic structure of Istanbul for the time period of this study (2nd quarter of the 20th century). In the early 20th century the changes in the societal make-up impacted by the industrialization gave way to new style in arts. This new trend in application was an interpretation of traditional styles blended with the contemporary materials and designs that gave birth to the Art Deco era (1920-1940). This new style, which was provocative and lively, gained fast recognition among the artists and architects. As it was in Europe, Art Deco made an impressive impact on the American society who even pushed this new style to new limits. Inspired by the Native American art and fueled by the economic and technological advances the artists and architects contributed in abundance to the Art Deco era. The seeds of Art Deco influence in the Turkish society can be greatly attributed to the strong relationship the Ottoman Empire and France were in during the early 20th century. Ottoman society was under strong economic, political and cultural influence of the French in the early 20th century. This experience naturally resulted in the fast adoption of the `French Style` Art Deco in the Istanbul Architecture. The 'westernization* (adoption of western culture and values) efforts by the Ottoman Empire that had begun in the 18th century had gained recognition and support among the wealthy and the influential strata of the Ottoman society. Thus this class was the early adopters of any innovation or trend that was experienced in the west. With the declaration of the Turkish Republic (1923) the policy of the Turkish government was to further the implementation of `westernization`. The impact of these conscientious efforts was felt in every avenue of the society and architectural styles were not immune from these efforts. Once again, the early adopters of change, the wealthy and the influential were the ones who fueled the adoption of Art Deco. In the hands of this class istanbul architecture experienced an intenseadoption of the new style of architecture, especially in the Beyoğlu district where the heart of the `western` culture was beating. In this research we document that social status had played a significant role in the way Art Deco was adopted in the new republic. The well-to-do influential class chose to implement Art Deco to the strict code, where as the not so influential and not so 'westerinized' class adopted Art Deco as they interpreted it, with a touch of domestic architectural flavor. These differences are well apparent among the architectural styles in the Beyoglu-Sisli district were the western Art Deco implementation is observed. As a result of this study we are able to, for the first time ever, define the condominium elevation typologies for the Art Deco era in Istanbul. Out of 900 structures from various districts in Istanbul that were studied, 177 of them were found to be unaltered and authentic. Based on further evaluation of these condominiums we are able to categorize them in 6 distinct elevation typology. These buildings were visualized, categorized, documented and catalogued. The six categories that has been established is derived from architectural characteristics and features that were demonstrated by these buildings and then were further subcategorized by the space utilization of these buildings.This study not only documents the physical characteristics of the Art Deco influence on the Istanbul condominiums but also demonstrates how the societal and economic disparities can have an effect on the adoption and utilization of an architectural style. Thus, in a sense, we can observe the evolution of a nation's art culture as we study their structures.