18. yüzyıl Osmanlı külliyelerindeki üslup değişiklikleri

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu'nun 18. yüzyılda başlayan Batılılaşma süreci, Klasik Osmanlı sanatının geleneksel biçimleri ve tasarım üslubunu değiştirmeye başlamıştır. Osmanlı toplumunun tarihsel, ekonomik ve toplumsal durumunun bir sonucu olan bu süreç, çeşitli etkenler altmda biçimlenen yeni bir üslup ortaya çıkarmıştır. Bu tez çalışmasında, Osmanlı mimarisindeki külliye yapılarının 18. Yüzyıl içindeki değişimi incelenmiştir. Çalışmanın giriş bölümünde, Batılılaşma ve Barok üslubun geçmişine kısa bir göz atılmıştır. İkinci bölümde, Osmanlı İmparatorluğu'nun batılılaşmaya yönelten toplumsal ve siyasi nedenler incelenmiştir. Üçüncü bölümde, külliye kavramı incelenmiş, bu kavramın Osmanlı `Vakıf Sistemi` ile ilişkisi vurgulanmış, Osmanlı toplumunda, külliyelerin inşa nedenleri üzerinde durulmuştur. ? Dördüncü bölümde, Türk mimarisinde külliye planlaması ve gelişimi, dönemlere göre incelenmiştir. Bu amaçla, Türk sanatı, Osmanlı Öncesi Anadolu Türk Sanatı ve Osmanlı Sanatı olarak iki bölüme ayrılmıştır. Osmanlı Öncesi Türk Sanatı'nda, Türklerin Anadolu'ya gelmelerinden sonra ortaya çıkan külliye kuruluşları, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi ile birlikte, kuruluş ve fonkisyonel yapı planlamaları açısından incelenmiştir. Osmanlı Sanatı, Erken Osmanlı Dönemi ve Klasik Osmanlı Dönemi olarak (Erken Klasik, Klasik ve Geç Klasik alt başlıkları ile) bölümlere ayrılarak incelenmiştir. Beşinci bölümde, İstanbul'un 18. Yüzyıldaki toplumsal yapısı ve şehir kuruluşu, külliye inşaatının yoğunlaştığı, Sur İçi, Eyüp ve Üsküdar Semtleri ile birlikte açıklanmıştır. Altıncı bölümde, 18. Yüzyıl'da İstanbul'da inşa edilen külliyeler, banisine göre, Sultan Külliyeleri ve Şahıs Külliyeleri olarak gmplanıdırlmıştır. Sultan Külliyeleri de, 18. Yüzyılda inşa edilenler ve 18. Yüzyılda yeniden inşa edilenler olmak üzere iki alt gruba, Şahıs külliyeleri ise, cami külliyeleri ve medrese külliyeleri olmak üzere iki alt gruba ayrılarak incelenmiştir. Bu gruplandırmada amaç, külliye planlamasında en önemli etki olan ihtiyaç ve fonksiyonel yapı planlaması arasındaki ilişkiyi ortaya çıkarmaktır. Yedinci bölümde, 18. Yüzyıl külliyeleri, külliye kuruluşu ve fonkisyonel yapı planlamasına göre değerlendirilmiş ve bu yüzyıla ait külliye kuruluşlarının ortak ve birbirinden ayrılan özellikleri üzerinde durulmuştur. 18. Yüzyıl külliye mimarisini belirleyen etkenler vurgulanmıştır. t£ YÜKmüĞRlTİM KDMU) DOKÜMANTASYON MEBKSZİvııı Sonuç bölümünde, bu tez çalışmasında ortaya çıkan veriler değerlendirilmiş ve 18. Yüzyıl Osmanlı Külliy elerindeki üslup değişiklikleri, bu külliyeleri inşa ettiren banilerin amaçlan ile tanımlanmıştır. Bu tez çalışmasında incelenen yapılar, yerinde görerek araştırılmış, bu yapılar ve Türk Barok dönemi üzerine kaynak araştırması yapılmıştır. Bu konu üzerinde daha önceden yapılmış olan araştırmalar taranmış ve bir metodoloji belirlenmeye çalışılmıştır.

Ottoman Empire entered the period of `decline` at the beginning of the 18th century. This was a period of change in the Ottoman history. During the end of the 18th century, the power of Ottoman Empire begun to ressolve and lost the control on both European and Eastern lands. This was the result of some complex historical and economical conditions of to decline` the `Ottoman Empire`. In the 1 8 century there were some attempts to stop the The first idea of change was to establish the relations with the European world. Ottoman Sultans led this way. The ambassadors visited to Paris, Vienna, Moscow and Warsaw. Ambassador, Yirmisekiz Çelebi Mehmed went to Paris in 1720-21, after his return, presented his `Seyahatname` (the report of his travel) to the Sultan m. Ahmed. The report caused an interest on the Western world among the upper clas of Ottoman hierarchy. A new settlement in European style with mansoins in French palace style, bridges, ponds built in Istanbul, around the Kağıthane river. The first western influences affected to Ottoman art during the period of (1718- 1730), called as Tulip Peiod (Lale Devri) in Ottoman history. There had been a resist to the conservatives who attemted to stop the `changes` in Turkish history. The period ended with a riot and the destruction of Kağıthane settlement, the withdrawal of the Sultan HI. Ahmed and death of the vizier Nevşehirli Damat Ibrahim Paşa. The western influences in Ottoman atr had been continued gradually in the 18th century. The traditional forms of Classical Ottoman Art begun to change and created a style called as `Turkish Baroque Art`. The aim of this thesis is to analyse the changes on the Ottoman Architectural Complexes during the 18th century. The `Architectural Complexes` were the the group of the buildings gathered together for religious, educational and other social purposes. The complexes supported by the `Waqf System` of Ottoman society. There is a brief look on the ethnology of the `Turkish architectural complexes` and the Waqf system in the third chapter. In the fourth chapter, Turkish Architectural Complexes examined by the basic plans and ideas of functional buildings placement from Anatolian Turkish art to the 18th century. This period analysed by two sections, Anatolian Turkish Art and Ottoman Art. Ottoman Art divided into the following sub-sections, Early Ottoman Art, Classical Ottoman Art (Pre-Classical, Classical-Sinan Period and Post-Classical Periods).In the fifth chapter, there is a brief look on 1 8 century Istanbul, the main settlement areas, the trade centres and the migrations and distribution of the population of the city and the places of the new style, Old Town (Sur İçi), Eyüp and Üsküdar. th 1 8 Century Ottoman Architectural Complexes examined in the sixth chapter. Based on the builders, the architectural complexes grouped in two, `The Complexes of the Ottoman Saltanate (Osmanlı Sultani Külliyeleri)` and `The Complexes of the Individuals. `The Complexes of the Ottoman Saltanate (Osmanlı Sultani Külliyeleri)` divided into three sub-sections, `The Complexes of the Sultans`, `Re-built Complexes of Sultans` and Complexes of the Saltanate Family`. The Complexes of the Individuals divided into two sub-sections, `Mosque Complexes` and `Madrasa (Educational) Complexes`. 23 complexes were studied in this chapter, by their architectual qualities (plan, structure, etc.), the placement of functional buildings, decoration style materals and techniques. th The renovations in the 18 Century Complexes, the plans, the functional buildings placement, the participation to the city architecture and the decorative style analysed in the seventh chapter. th The general idea of 1 8 century Ottoman Architectural complex forming, the basic plans and innovations summarised in the conclusion.