Holbein tipi halıların aynı dönem ve karakterdeki diğer Türk halıları ile kompozisyon açısından karşılaştırılması

Abstract

ÖZET XV. yüzyıl ortalarından itibaren Avrupa resimlerinde, hayvan figürlü halılar, gittikçe azalmıştır. Bu halıların yerini, geometrik motifli ve stilize edilmiş, bitkisel motifli halılar almaya başlamıştır. Örnekler kare ve dikdörtgen içine yerleştirilmiştir. Bordürlerindeki kûfı yazı, Selçuklu süsleme geleneğini taşımaktadır. XV. ve XVI. yüzyılda Avrupa ressamların tablolarında görülmeye başlayan bu halılar, literatürlere daha çok Holbein'in tablolarında görüldüğü için `HOLBEİN Halıları` olarak geçmiştir. XVI. ve XVII. yüzyıl Uşak halıları, Türk halı sanatının klâsik devridir. Selçuklu halılarının sağlam geometrik motifleri ile yarattığı ilk parlak devir yerine, XVI. yüzyılda Madalyon motifi ve zengin çeşitli bitkisel kompozisyonlu, ikinci parlak devir gelmiştir. Madalyonların şekli bazen oval, bazen yuvarlak olmakla beraber zeminin boyutu değişse de Madalyonların sıralanışı değişmemiştir. Orta eksende yuvarlak madalyonlar bordur tarafından kesilmiştir. Zeminin madalyonlar dışındaki kısmı bazen boş bırakılmış, bazen de naturalist yaprak ve çiçeklerle bezenmiştir. Madalyonların sonsuzluk prensibine göre sıralanışı dikkat çeker. Bu halıların Gördes düğümü ile yapılmış ve çiçek konturları koyu renklerden oluşmuştur. Uşak halıları madalyon motifinin kullanılmasına rağmen, daha önceki halıların örneklerini de taşır. Özellikle madalyonların dolgularında kullanılan rumi ve palmetler, hatta az da olsa bordürlerde görülen kûfı yazılar bu bağlantının delilidir. Böylece Türk halı sanatının gelişme zincirinin bir halkası olmuştur. IV

SUMMARY In European paintings, carpets with animal figures kept diminishing as from the mid of 15 ' century. Carpets that are stylized and carrying geometric figures and carpets with plant motifs started taking the place of the above mentioned ones. Samples were placed within squares and rectangles. The `Kufi` inscription carried Seljuk traditions. These carpets seen in the paintings of the European painters in the 15th and the 16th century. These carpets are named as `Holbein Carpets`. Because of this they can be seen mostly in Holbein's paintings. Uşak carpets of the 16th and 17th century showed the classical era of the Turkish carpet art. In the 16th century, the era of the carpets with medallion motifs and with plant compositions of a rich variety took the place of the brilliant era created by the Seljuk carpets with strong geometric motifs. Although the shape of the medallions were sometimes oval and sometimes round and although the size of the ground changed, the lining up of the medallions did not change. Medallions are intersected by borderlines in the middle axis. The ground outside the medallions are sometimes left empty and sometimes are adorned with leaves and flowers. It is noticed that the medallions are lined up according to the principle of eternity It is obvious from the harsh counters of the flower shapes that these carpets are wowen by Gördes knots. Although medallion motifs are used in Uşak carpets, they also carry the samples of the previous carpets. Especially the `rumi` and `palmef's used in filling up the medallions and even the `kufi` inscriptions, though little, are the evidences of this connection. This way it became a ring in the chain of development in the Turkish carpet art. V