Klasik Osmanlı Dönemi (16. yy. ve 17. yy.) saray dokumalarının motif gelişimleri ve kompozisyon sistematiği

Abstract

VI ÖZET Klasik Osmanlı Dönemi (16.yy.ve 17.yy) Saray Dokumalarının Motif Gelişimleri ve Kompozisyon Sistematiği Başlığında ele alman çalışmada, Osmanlı devletinde, dokumacılık sanatının geleneksel boyuttan, Saray Dokumaları boyutuna geçiş süreci tarihsel olarak irdelenmiş, Geleneksel Türk Sanatı bütünlüğü içinde, Dokumacılığın halk ve saray Sanatı kavranılan netleştirilmiştir. Osmanlı İmparatorluğu'nun Klasik dönemini oluşturan yapısal oluşumlar paralelinde, Saray Sanatı kapsamında, Sarayda kullanılan özel dokumaların fiziksel özellikleri yanında, insan ve toplum bağlanımda sosyo kültürel etkileri ele alınmıştır. Genel anlamda dokuma ve giyimin insan ve toplum ilişkilerinde etkisi hakkında bilgi verildikten sonra, Klasik Osmanlı Dönemi Sanatı konusu, özetlenerek, Geleneksel Dokumacılık sanatı kapsamında, saray dokumalarında kullanılan motiflerin kaynaklan, kökenleri, çeşitli kültürler ile bağlantılan ve etkileşimleri açıklandıktan sonra Saray Dokumalarının çeşitliliği ortaya konmuştur. Klasik dönem Saray dokumalarının adlandınlmalan konusunda sağlıklı veriler toplamak amacıyla taranan kaynakçalar belirtilmiştir. Tesbit edilen Klasik Dönem Saray Dokumalarının dökümü yapılmıştır. Geleneksel dokuma yüzeylerinin süslenmesinde kullanılan çizgi motifi ele alınmış ve çizgili kumaşların gelişimi açıklanmıştır. Saray dokumalarında kullanılan malzemelerin özellikleri, bunlan işleyen çeşitli meslek dallan tesbit edilerek, klasik dönem toplumu içindeki hareketlilik vurgulanmıştır. Saray Dokumalarında kullanılan motiflerin kökenleri Klasik Dönem Türk Sanatı örneklerinde kullanılan motifler ile birlikte ele alınarak, dokuma uygulama sürecinde, dokuma tekniğine özgü kaçınılmaz motif değişimlerinin karşılaştınlmasına olanak sağlanmıştır. Türklerde Bahçe Kültürü ile Saray Dokumalarında kullanılan bitkisel motiflerin bağlantılan araştınlmıştır. Sembolik motiflerin anlamlan irdelenerek, motiflerdeki mitolojik, estetik ve moda etkilerine açıklık getirilmiştir. Bitkisel, Hayvansal, Sembolik ve Geometrik kökenli motiflerde üsluplaşmalar açıklanmış, zaman içinde oluşan farklılaşmalar belirtilmiştir. Saray Dokumalanndaki motifler dokunduğu gibi görselleştirilerek Klasik Dönem Sanatlarında kullanılan motiflerle karşılaştırma olanaklan sağlanmıştır. Sarayda kullanılan yazılı kumaşlar hakkında bilgiler aktanlmış ve zamanın dokuma kültürü, örnekler ile açıklanmıştır. Klasik Dönem Saray Dokumalarında kullanılan motifler gerek kendi biçimleri gerekse tasanm alanlarında düzenleme şekilleri doğrultusunda Geometrik temel formlara indirgenerek çözümlemelere gidilmiştir. Kare, üçgen, daire, oval, sivri uçlu elips ve kozalak biçimlerdeki motifler karakteristik örnekleri ile ele alınarak açıklanmış ve Saray dokumalanndaki motif gelişimleri, kompozisyon sistematiği konusunda yeni çalışmalara yol gösterecek somut sonuçlar aranmıştır. Anahtar Kelimeler : Osmanlı, Saray, Dokuma, Motif, Kompozisyon

vn SUMMARY This study titled Motific Developments and Compositional Systematics of the Palace Weavings in the Classic Ottoman Era (16th- 17th Centuries) scrutinizes historically the process of transition of the Ottoman weaving arts from traditional dimension to Palace weavings dimension, while trying to make the concepts of Public and Palace Arts in weaving clearer within the whole structure of Turkish Arts. This study deals with the sociocultural impacts of special Palace weavings in the context of human and society, under the scope of Palace Arts, apart from the physical characteristics of such weavings, in parallel to structural formations underlying the Classic Era of the Ottoman Empire. After presentation of some information about the impact of weaving and clothing on human and society relationships, in a general sense, this study wraps up the Arts in Classic Ottoman Era giving an insight, under the scope of weaving arts, into the sources, origins, intercultural associations and interactions of the motifs used on Palace weavings and shedding some light onto the diversity of Palace weavings. Sources of information scanned with an eye to collecting reliable data about the way the Classics Era Palace Weavings are described have also been given. A breakdown of the Classic Ottoman Palace Weavings traced is also provided. Stripe motif used in the classic era is emphasized presenting the characteristics of the materials used on Palace weavings, as well as the occupational branches which processed the same. The mobility of the society in the classic era is emphasized presenting the characteristics of the materials used on Palace weaving, as well as the occupational branches which processed the same. This study also provides a comparison of the inevitable changes in motif, in practical process, specific to weaving technique used, addressing the origins of the motifs used on Palace weavings together with the motifs used on the examples of Classic Era Turkish Arts. Effort has been made to discover the connections between the garden culture in Turks and the plant motifs used on Palace weavings. Meanings underlying the symbolic motifs are searched, clarifying the impacts of mythology, aesthetics and fashion on motifs. Development of styles on motifs with Botanical, Animal, Symbolic and Geometrical origins is considered, giving an insight into the variations which appeared as time went by. Motifs on Palace weavings are visualized `as woven`, giving an opportunity to compare them with the motifs used on the Classic Era Arts. Information is given as to the inscribed fabrics used in the Palace, clarifying the weaving culture of the ear with examples. Analysis has been made reducing the motifs used in the Classic Era Palace Weavings to Geometrical basic forms as regards both their own shapes and design- oriented forms of arrangement. Motifs with square, triangle, circular, oval, sharp- pointed and elliptical as well as cone forms are addressed with their characteristic examples, and concrete findings are traced to pave the way for new studies in respect of the developments in motifs on Palace weavings, as well as of the compositional systematics. KEY WORDS : Ottoman, Palace, Weaving, Motif, Composition.