Osmanlı Dönemi tezhip sanatında Barok-Rokoko üslubu: 18. -19. yüzyıl

Abstract

Osmanlı imparatorluğunda XVI. yüzyıl sonlarında başlayan askeri ve siyasi gerilemelerin getirdiği durgunluk sonucu Osmanlı İmparatorluğunun yöneticileri geri kaldıkları teknolojiyi yakalayabilmek için Avrupa'ya yönelmeyi uygun görmüşlerdir. Osmanlı Devleti'nin Batıya yöneldiği dönemde, Avrupa'da Barok ve Rokoko üslûpları etkindir. XVIII. Yüzyılın başlarında elçilik düzeylerinde başlayan Osmanlı -Avrupa ilişkileri, sanat üzerinde etkileri motiften, mimarlığa kadar geniş bir alanda olan değişimlerinde başlangıcı olmuştur. Avrupa'da yaygınlaşan sanat üslûplarının etkilerinin yansıdığı alanlardan biriside, tezyini sanatlarımızdan olan tezhip sanatıdır. Zenginliğini, kazandığı üslûplardan alan tezhip sanatımızın, XIX. yüzyılda üretilen örnekleri ise ünik özellikler göstermektedir. Çünkü XIX. yüzyılda Avrupa'da kitap sanatları önemini yitirmiş, dolayısıyla da bu döneme ait tezhip örnekleri görülmemiştir. XIX. yüzyılda Osmanlı müzehhipleri batı motiflerinden seçerek aldıkları bazı motifleri, kendi motifleriyle birlikte tasarımlarında kullanmışlardır. Ayrıca XV. yüzyıldan itibaren unutulan üslûpların yeniden canlanan izleri yanında bu yüzyılda geliştirilen yeni özellikler, Osmanlı'nın XIX yüzyıl tezhiplerinde etkin olmuştur. Altın kullanımı artmış, renkler canlanmış ve perspektif arayışları ile hacim gibi resimsel özellikler girmiştir. Avrupa'ya ilgisini arttıran Osmanlı İmparatorluğunda özellikle XIX. yüzyılın ikinci yansından sonra Avrupa'da beliren üslûpların hemen Osmanlı'da da ortaya çıktığı görülmüştür. Art Nouveau üslûbunun tezhip sanatı üzerindeki etkisi bunu göstermektedir. Dönemin modası olan buVI üslupların özelliklerini, müzehhiplerin tezhip sanatına uyarlaması, üstelik de bunu yaparken, önceden yapılmış örneklerinin olmaması, tamamen sanatçının yaratıcılığının ürünü olması, önemle vurgulanması gereken özelliklerdendir. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi ile Türk İslam Eserleri Müzesi'nin kütüphanesinde bulunan, eserler üzerinde sürdürülen çalışmalarımızda, bu belirlediğimiz dönem ve üslûbu içeren eserler incelenmiştir. Konumuza açıklık getirecek, farklı özellikleri olan 25 eser seçilmiş, bunların detaylı incelenmelerinde sayfa düzenlemeleri, motif analizleri ile tasarım özellikleri üzerinde durularak, çalışmamızda yüzyıllar arasında köprüler kurulmuştur. Tezin içeriği, söz konusu eserlerin oluşumuna etki eden sosyo-kültürel gelişimlerin, toplumlar arası ilişkilerin gerçeklerine, genel olarak değinmek ve tüm bu etkilerin hazırladığı zeminde gelişen XIX. yüzyıl Osmanlı dönemi Türk tezhip sanatının detaylarıyla incelenmesi şeklindedir.

To improve the underdeveloped technology of the Ottoman Empire, which was because of the military and also the political recession in the last quarter of 16th century, the sultans decided to tend to Europe. In that period, when the Ottomans tended to the west, Baroque and Rococo were the major styles in Europe. In the beginning of the 18th century the effects of the Ottoman - Europe relations, which started in ambassadorship level, to the arts were in a very wide range that from motifs to architecture. These effects were also the beginning of the changes. One of the fields that effected from the styles of arts which becoming widespread in Europe was the illumination. The samples of illumination, which develops with new styles, produced in the 19th century have unique properties. This is because of the recession of the book arts in this century and relatively no work of art could be found that belongs to that period. In 1 9th century the illuminators used some European motifs with their own motifs. Also from the 15th century beside the traces of the forgotten styles that became active again, some styles that developed in that century effected the Ottoman's 19th century illuminations. The use of gold was increased, the colors got more illuminated and some illustrative features like perspective and volume were started to use. It is observed that some new styles that occurred after the second half of the 19th century in Europe were started used immediately in Ottomans, which increased its tendency in that period. The effect of the Art Nouveau style on the illumination art is an indication of this opinion. A very important point that must be emphasized strongly is the application of these favoriteVIII styles by the illuminators in a situation that there were no samples of this of work done before. These works are purely the outcome of the creativity of the illuminator. In our research, the works, which have the stated styles and belong to the stated periods, were observed that found in The Museum of the Topkapi Palace and The Museum of the Turkish Islamic Works Museum. 25 works, which have different properties and can help us in our subject, had chosen and their page arrangements, motif analyzes and design properties are studied detailed. This thesis includes, the social-cultural occurrences that effected the formation of the artworks, to have a look on the truth of the relations between societies and then to study the details of the 19th century Ottoman's illumination arts.