Süleymaniye Kütüphanesi Halet Efendi 171 numaralı mesnevì`nin tezhip tasarımı

Abstract

V MİMAR SİNAN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK-İSLAM SANATLARI ANA BİLİM DALI SANAT TARİHİ PROGRAMI `Süleymaniye Kütüphanesi Halet Efendi 171 Numaralı Mesnevi'nin Tezhip Tasarımı` ÖZET `Süleymaniye Kütüphanesi Halet Efendi 171 Numaralı Mesnevi'nin Tezhip Tasarımı` isimli tez çalışmamın amacı, 14. yüzyıl kitap sanatı hakkında bilgi derlemek ve dönemin tezhip sanatına ışık tutmaktır. Süleymaniye Kütüphanesi'nde Halet Efendi 171 numarada kayıtlı olan ve tezin konusunu oluşturan el yazma kitap, 13. yüzyılın tasavvuf ve fikir adamı olan Mevlâna'nın Mesnevisi 'nin 14. yüzyılda istinsah edilmiş özenli bir örneğidir. Eser, hattat Muhammed bin Hüseyin el Mevlevi tarafından, Erzincan Emiri ve bir Mevlevi seçkini olan Hüseyin Bey' in hazinesi için hazırlanmıştır. 18,5x 26.5 cm. ölçülerinde, dört sütun üzerine yirmi üç satır halinde kaim aherli kağıda nesih hatla yazılmıştır. Altı bölümden oluşan eserin her bölüm başı, zahriye ve hatime sayfaları muhteşem tezhiplerle süslenmiştir. Tezhiplerde, geometrik kompozisyon ile bitkisel süsleme unsurları hakimdir. Çoğunlukla rumî, palmet ve lotus çiçekleri kullanılmış, geometrik esaslı kompozisyonların etrafları yer yer zencereklerle ve yer yer de altın yaldızla cedvellenmiştir. Bezeme ve kompozisyon özellikleri açısından İlhanlı ve Memlûk dönemi tezhipleriyle benzerlik taşıyan tezhiplerde, renk olarak çoğunlukla altın yaldız olmak üzere lacivert, beyaz, kiremit rengi ve siyah kullanılmıştır. Süsleme tekniği açısından en çok zer-ender-zer tekniği ile Memlûk ve İlhanlı tezhiplerinde görülen münhanî boyama tekniği tercih edilmiştir. Söz konusu esere, 19.yüzyılda, Osmanlı devlet adamlarından Mevlevi Halet Efendi sahip olmuştur. Halet Efendi, Galata Mevlevihanesi'nde bir kütüphane yaptırmış ve bu eser gibi, aralarında tezhipli Mesnevi nüshaları olan yazma kitapları buraya vakfetmiştir. Ancak daha sonra, 1927 yılında tekke ve zaviyelerin kapatılmasıyla tüm kitaplar Süleymaniye Kütüphanesine nakledilmiştir. ANAHTAR KELİMELER: Tezhip, Mesnevi, Süleymaniye Kütüphanesi, Halet Efendi, Galata Mevlevihanesi, Mevlevi Sedef Genç, 2002 (Yüksek Lisans Tezi)

VI T.C. MİMAR SINAN UNIVERSITY SOCIAL SCIENCES INSTITUDE TURKISH-ISLAM ARTS PROGRAM HISTORY OF ART DEPARTMENT `The Illumination Compositions of The Mesnevi, Kept In The Süleymaniye Library, Halet Efendi No: 171` SUMMARY The main purpose of the study named `The Illumination Compositions of The Mesnevi, Kept In The Süleymaniye Library, Halet Efendi No:171` is to give information about the 14th century manuscript illumination compositions in order to enlighten the art of illumination in that century. The work, preserved in the Süleymaniye Library, Halet Efendi no: 171, is a very great and valuable 14th century copy of Mesnevi, written by the master Mevlana in the 13th century. The scribe of the work is Muhammed ibn Hüseyin al Mesnevi and is owned by Hüseyin Bey, who was the governor of Erzincan and a well-known Mevlevi. The dimensions of the manuscript illuminations are 18,5 x 26.5 cm., 23 rows are written on 4 coloumns on paper by naskh script. Totally the work consists of six chapters. The chapter headings, frontispieces and the colophon are decorated by wonderful illuminations, consisting of geometric compositions and vegetal designs. Many rumis, palmets and lotus flowers are used and the borders of the geometric based compositions are decorated with gold, and zencereks. The decoration and ornamentations are much likely similar to the examples of the Mamluk period. The colours are gold, dark blue, white, orange and black. The illumination methods are zer-enderzer and münhanî painting. At the end of the 19th century, the work has been owned by Halet Efendi, who was a statesman of the Otoman Empire. Halet Efendi, also a well- known Mevlevi, worked a lot for Mevlevis. He established a library in the House of Mevlevis in Galata and devoted many valuable manuscripts to that library. After his death, this work had also been devoted to the library, like many other manuscripts. KEY WORDS: Manuscript illumination, Mesnevi, The Library of Süleymaniye, Halet Efendi, Galata of Mevlevihane, Mevlevi, The house of Mevlevis in Galata Sedef Genç, 2002 (Master)