Fatih Dönemi İstanbul mescitleri

Abstract

Bizans'ın başkenti olan Konstantinopolis (İstanbul)in 1204-1261 yılları arasında yaşadığı Latin istilası ve sonrasında gelen ekonomik bunalımlar ile, 15. yüzyıla gelindiğinde, eski görkeminden çok uzakta olduğu görülür. 1453 Yılında şehrin fethinin ardından ise, atanan bir valinin kontrolünde, devlet yönetiminde söz sahibi olan bürokratlar, fethe katılan askerler, savaş mensupları, tasavvuf ehli kişiler ile ülkenin diğer önemli kentleri Bursa ve Edirne'den gelen tüccarlar, kamusal yapıların onarımı ve ihtiyaç halinde devletin maddi imkanlarını da kullanarak, hızlı bir yapılaşma sürecine girişmişlerdir. Bu süreçte, özellikle mahalle ölçeğinde ibadet birimi olan mescitlerin, kente yerleşimin sağlanmasında belirleyici olduğu görülür. Haliç kıyısında Attar Hacı Halil Mescidi ile başlayan yapılaşma, ticaretin yoğunlaştığı bölgeler ile, bu merkezlere açılan caddeler boyunca ve yerleştirilen nüfusun yoğunlaştığı yerlerde, kısa zaman süreci içinde, ülkenin diğer önemli merkezlerinden farklı mimari üslupta, örnekler ortaya koymuşlardır. İstanbul'un Türk şehri kimliğini kazanması, Fatih ve vezirlerinin inşâ ettirdiği külliyeler ve saray ile sağlanmıştır. Ayrıca bu külliyeler ile, vakfiye kayıtlarında ve bugün de kullanıldığı şekliyle, kent içinde semtler doğmuş, böylece günümüzde de önemli ölçüde korunan, İstanbul'un mahalli teşkilatlanması sağlanmıştır. Tezimizde, günümüze ulaşan ve kaynaklarda belirtilen şekliyle 79 mescit incelenmiş diğer Osmanlı 15. yüzyıl örnekleriyle şehirleşme bağlamında karşılaştırmalar yapılarak dönemin İstanbul mescidlerinin plan ve fotoğraflarla desteklenen katalogu hazırlanmıştır. İncelediğimiz Fatih dönemi mescitleri, başlıca üç gruba ayrılır. Bunlardan, Bizans şapellerinden mescide çevrilen örnekler, ilk grubu oluşturur. Fatih döneminde inşâ edilerek plan şemasını koruyan örnekler ile, özellikle 19. yüzyılda, yangınlar ve depremlerle yok olan 15. yüzyıl yapısının yerine, plan şeması ve mimarisi dönemin üslubuna uygun olarak değiştirilen mescitler, diğer grupları oluşturmaktadır. ANAHTAR KELİMELER : İstanbul, Osmanlı, Fatih, Mescit, Şehirleşme HC0BBUI

Before the Ottoman conquest in 1453, Istanbul (Constantinopolis) was far away from splendour, due to the Latin invasion betweeen 1204-1262 and the following economic crissis. After the conquest the leading bureaucrats of the goverment, the soldiers who participated in the conquest, the members of the palace, the figurs of Sufism and the merchants coming from other important cities like Edirne and Bursa began to build the city up. This rapid building process was directed by the new appointed governor of the city. Being the prayer units of small districts, mascids gained the determinig role for the settling down in the city during this process. In a short time period the building up proccess, beginning with the Attar Hacı Halil Mascid at the shore of the Golden Horn, continued in the intensive commercial regions, and in the highly populated areas. The mascids built during these years gained a different architectural character than the mascids of other centers. Istanbul's new identity as a Turkish city has been realised by the complexes and the palace built by Mehmed the Conqueror and his viziers. Further, these comlexes and endowment records formed new districts. So was the organization of the city districts completed, and its structure has been preserved in great scale until today. In our thesis 79 surviving mascids and mascids mentioned in the sources have been examined. Comparing with the 15th century mascids of other cities and giving their plan schemes and photos their catalogue have been made. The mascids of the Mehmed Conqueror's period are divided in three groups: The fist group consists of mascids which were converted from Byzantine buildings. The second group is the group of mascids built during the reign of Mehmed the Conqueror and which still keep their plan. The third group of the mascids have totally different plan shemes and architectural style, since they were built in the place of the 15th century mascids which were ruined by the fire or earthquakes, especially in the 19th century. Keywords : Istanbul, Ottoman, Fatih Sultan Mehmed, Mascid, Urbanization