Sinema tarih ilişkileri ve Türk sinemasında tarihe bakış

Abstract

IV ÖZET Tarih, kendi kimliğimizi kavramamız, yaşadığımız günü anlamlandırmamız ve sağlam temeller üzerinde bir gelecek kurabilmemiz için başvurduğumuz ana kaynaklardan biridir. Çağımızın sanatı ve en büyük endüstrilerinden biri olan sinema, toplum hayatındaki tüm değişimlere tanıklık etmekte; toplumun zihinsel haritasının çıkarılmasına katkıda bulunmaktadır. Sinema aynı zamanda, tarihimizi ve İçimliğimizi büyüteç altına almamız ve değerlendirmemiz için zemin hazırlamaktadır. Türk sinemasının Türk tarihine bakışını konu alan bu tez çalışmasında, sinema- tarih ilişkilerinin kuramsal temelinden yola çıkarak tarihi konulu filmler ile geçmişten günümüze nasıl bir toplumsal yapı ve Türk kimliği çizildiğini araştırmak ve değerlendirmek amaçlanmıştır. Çalışma boyunca Türk sinemasının, Türk siyasi tarihine paralel seyri kronolojik olarak izlenmiştir. Türk sinemasında, ilk konulu filmlerden bugüne dek Türk tarihinin farklı dönemlerine ait çok sayıda film yapılmış ve bu filmlerdeki yaklaşım sosyal, siyasal, kültürel, ekonomik ve teknolojik değişimlere paralel olarak büyük bir çeşitlilik göstermiştir. Tarihi konulu film yapımı, diğer sinema ürünlerine oranla, Türkiye'nin geçirdiği tüm değişimlerden çok daha derin etkilenmiştir. Sinema-devlet ilişkileri kapsamında sansür olgusu ve süreklilik taşımayan kültür politikaları, tarihi konulu film yapımlarım olumsuz yönde etkilemiş, tarihsel bilgiler ışığında, tarih üzerine önermeler getiren ya da tarihe belli bir savla yaklaşan gerçekçi yapıdaki fümelerin sınırlı sayıda kalmasına neden olmuştur. Kültür politikalarındaki dalgalanmalar nedeniyle bir dönem oynaylanan tarih yorumu bir başka iktidar döneminde `onaylanamaz` kabul edilmiştir. Bunun en önemli yansıması TRT adına çekilen filmlerde görülmüştür. Sürekliliğe sahip bir ulusal kültür politikasının olmayışı ve devletin Türk sinemacılarına mesafeli tutumu, Atatürk üzerine film yapımının tartışmalı bir konu haline gelmesine neden olmuştur. Oysa Türk insanına en yalan sanat dalı olma niteliğini uzun bir dönem sürdürmüş Türk sinemasında, özel şirketler tarafından çoksayıda Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet'in ilk yıllarına ilişkin film çekilmiştir. Fakat 1960'lara kadar ki süreçte baza yapımlar dışında tarih, aşklara, maceralara ve kahramanlık öykülerine fon oluşturmuş, belli şablonlar dahilinde ele alınabilmiştir. Filmler naif ve içtenlikli yönleriyle dikkat çekmiştir. Tarih üzerine önermeler getiren, tarihin seçilen dönemine çeşitli savlarla bakan filmlerin çıkış noktası, toplumsal meselelere gerçekçi yaklaşımların sergilendiği ve düşünsel hareketlenmenin yaşandığı 1960'h yıllara dayanmaktadır. Toplumsal yapıya ilişkin kuramsal tartışmaların yapıldığı bu yıllarda, öncesinden farklı olarak Osmanlı dönemine, tarihimizi, kimliğimizi araştırmak, irdelemek ve yaşanan günün sorunlarına yeni bir bakış açısı getirmek amacıyla eğilen filmler çekilmiştir. Bu dönemde olgun ve yetkin ürünler veren yönetmenlerin tarihe olan kişisel ilgileri ve yaratıcılıkları nedeniyle gerek konulan ele alış yöntemleri, gerekse ürettikleri sinemasal çözümler özgünlüklerini bugün de korumaktadır. Fakat bu filmler sınırlı sayıda kalmıştır. 1970'li yıllar, fantastik unsurların öne çıktığı, kostümlü macera filmlerinin doruk noktası olmuştur. Özel şirketler tarafından gerçekleştirilen bu filmlerin ana kaynağı tarih biliminin sunduğu bilgiler değil, genellikle sözlü kültür geleneğimiz içinde anılabilecek destanlar, masallar olmuştur. Aynı kaynaklardan yararlanan çizgi romanlar bu tür filmlerin yaygınlaşmasına zemin hazırlamıştır. 1970'lerin sonlarına doğru tırmanan siyasal kargaşanın etkisiyle filmlerde, duygusal bir yorumla özgüven pompalanmış, hamasi bir tarih anlatımına kayılmıştır. 1970'li ve 1980'li yıllarda tarihin seçilen dönemine bir tez çerçevesinde bakan filmler daha çok TRT için çekilmiştir. 1980'lerin ikinci yarısından itibaren, tarihi konulan dönemin politik yönelimleriyle ilişkilendiren filmlerde artış görülmüştür. Bu oluşumun önemli bir nedeni, filmlerin ideoloji yaymada bir aracı olarak kullanılmasıyla ilişkilidir. 1990'larda tarihi konulu film yapımı çoğunlukla siyasal, toplumsal, tarihsel oluşundan eleştirmek için başvurulan bir yol haline gelmiştir. 1980'li yıllardan itibaren^ ıt^^SS^**^VI yükselmeye başlayan İslami Sinema (Beyaz Sinema), yakın Türk tarihine eleştirel yaklaşımını, benimsediği ideoloji üzerine temellendirmiştir. 1990-2002 yıllan arasında küreselleşme, Türkiye'nin Avrupa Topluluğuna girme çabası gibi etkenlerle yakın tarihimiz sık sık gündeme gelmiş, kimliğimiz büyüteç altına alınmış, belli konulardaki tabular kırılmaya başlamıştır. Fakat bu kez tarihi konulu filmlerde nesnellikten uzak, abartılı bir özeleştiri geliştirilmeye başlanmıştır. Türk sineması, toplumun Tanzimattan beri tartıştığı konulan ve düşünce akımlarını (Batıcılık, İslamcılık, Türkçülük vb.); bunların siyasal hayattaki izlerini bilinçli ya da bilinçsiz olarak yansıtmıştır. ANAHTAR KELİMELER: Sinema, Tarih, Roman, Kimlik, Sansür.

VII SUMMARY History is one of the main sources to which we apply, for mastering our identity, understanding the day we are Hving and for establishing a sound future on strong foundations. The cinema which is the art and one of the greatest industries of our age, has been witnessing all the changes in community; has been making contribution for the creation of mental map of the community. Cinema is also establishing the means for focusing on and evaluating our history and identity. In this study of thesis which, takes the subject,, in. the way Turkish Cinema looks at the Turkish History, by starting from the theoretical structure of the cinema-history relations witlL the. films havings historical- subjects^ it was aimed to research and evaluate what type of social structure and Turkish identity the cinema described. During, the study^the way the Turkish cinema went through in parallel with the Turkish political life has been followed up chronologically. In the Turkish cinema^ starting^ from the first feature films up until today^ many films have been made that belongs to different periods of the Turkish history and the approaches in these films, have shown great diversities in parallel with, the social, political, cultural, economical and technological changes. The film making with historical subjects^ comparing, with the other cinema products has been much more deeply effected from the changes Turkey has underwent. Under the. cinema and state relations^ the existence of censorship and the cultural policies with no stability had negative impact on making films with historical subjects, and in the light of the historical information caused the production of more realistic films, by approaching the history with some suggestions and with a certain thesis, remain kt a limited number. Because, of the fluctuations in the. cultural policies^ an interpretation of history which was approved in one period, was rated as `can not be approved` when another party was in_power. The most important reflection oflthis situation wa& experienced with the films made on behalf of TRT (Turkish Radio and Television).vm Non-existence of a national culture policy having continuity and the coldly behavior of tha State against the Turkish film makers^ have caused the film making efforts for Atatürk to be a controversial issue. In the reality,, cinema has proved itself to be the closest field of art to Turkish people for a long time and many films related with the War of Independence and the first years of the Republic were made by private film making_firms. But^ during the period up to 1960s, with the exception of some productions, the history has become a background for loves, adventures and heroic stories and could be handled within certain models. The films were drawing attention with their sincere type. The starting, point of the films submitting suggestions to the history, looking at the selected period of the history with several theses, depends on the years 1960 where realistic approaches to the social issues and mental movements have been experienced. In these years where the theoretical debates related with the social structure were made, as being different from the previous periods,, the films related with the Ottoman period has been made in order to research our history, identity and bringing new way of looking, into the current issues of the day. In this period, because of their personal interest for the history and because of their creativities, the directors giving good and effective works^with the way they handle the subjects^ and also the cinematographic solutions they produced are still keeping their originality, even today. But these films remained in limited number. 1970s have become the years where the fantastic elements have come forward, and the adventure films with fancy costumes have come to a peak point. The main source of those films that have been made by the private film making firms were not the information supplied by the history, they were the epics and the tales that can be mentioned in our verbal cultural tradition. By the late 1970s, with the effect of the increasing political turmoils it was transferred to an exaggerated historical definitions and self-respect was given with emotional interpretations. During. 1970s and 1980s, the films looking, at selected period of the history through a thesis are mainly produced for TRT.DC After the second half of the 1980s, an increase was noticed in the films having historical subjects related with the current period's political tendencies. An important reason of this occurrence is that the films were used as means of spreading ideologies. In 1990s^film making on the, historical subjects has become a way of criticizing political, social, and historical occurrences. The Islamic Cinema (White Cinema) that has started to increase after 1980s,, has established its criticizing approach against the late history of modern Turkey, to its favorite ideology. Between 1990-2002s our late history has frequently come into the question, with the effects of globalization, Turkey's efforts for joining European Union, our identity was focused, and the taboos on certain subjects has started to be destroyed. But,., this time aa exaggerated self- criticism was started to be developed in the films with historical subjects that are far away from the objectivism. The. Turkish cinema, in the all periods,, has reflected the ideas like Westernization, Islamism, Turkism etc., and their effects in the political life with consciously or unconsciously, that the community has been debating since the Tanzimat (Reformist Activities in the last decades of the Ottoman Empire). KEYWORDS: Cinema^History, Novels Identity, Censorship