Küçük Cüz Kazakları ile Çarlık Rusya arasındaki siyasi ilişkiler: 1730-1790

Abstract

Kazak Hanlığı, Cungar Hanlığının (1635-1757/8) Kazak topraklarına yönelik yıkıcı saldırıları ve Tavke Han (1680-1 7 15)'ın son yıllarında başlayan iç mücadeleler neticesinde iyice zayıfladı. Bu sırada Başkurtlar, İdil Kalmukları ve Rus Kazaklarıyla da mücadele etmek durumunda Kalan Kazaklar, 1723 yılındaki Cungar saldırılarında başkent Türkistan da dahil olmak üzere topraklarının güney doğu bölgelerini kaybettiler. Orta Cüz' ün bir kısmı ile Ulu Cüz Cungar hakimiyetine girdi. Bundan üç yıl sonra Ebu'l Hayr önderliğinde üç cüzün katılımıyla gerçekleştirilen kurtuluş savaşlarında ülkenin bir kısmı Cungar işgalinden kurtarıldı, ancak bu defa da iç çekişmeler başladı ve Kazak cüzleri bir daha birleşmemek üzere bölündüler. İdaresindeki boy ve uruglarla batıya Rus sınırına göç eden Küçük Cüz Han'ı Ebu'l Hayr, Rusya'dan almayı düşündüğü destekle hem büyük han olabilmek ve hanlığı kendi soyuna geçirebilmek, hem de dış düşmanlarla mücadele edebilmek için, Rus uyruğuna girdi. Ancak, beklentilerim gerçekleştiremedi. Rusya'nın Küçük Cüz'ün iç işlerine karışmasıyla iç mücadeleler daha da arttı. Bu mücadeleler neticesinde 1748'de Ebu'l Hayr öldürüldü. Yerine geçen oğlu Nurali döneminde Küçük Cüz tam bir Rus kolonisi haline geldi. Halkın önemli bir kısmı Rusya'nın ajanı olarak gördükleri Nurali Han'a karşı cephe aldı. Küçük Cüz'de birlik bozuldu. Hanlık makamı önemini kaybetti. Halk beyler etrafında toplanmaya başladı. Halk tarafından dışlanan Nurali, 1786 yılında hanlıktan alındı ve Ufa'ya çekildi. 1790 yılında burada öldü. Anahtar Kelimeler: Orta Asya, Kazak, Küçük Cüz, Ebu'l Hayr, Cungar, Aktaban-Şubırındı, Tevkelev, Nurali.

Kazak Khanate was fairly weakened in the result of destructive Zhungar Khanate (1635-1578) and inner struggle began in the last years of Tauke Khan (1680-1715). At the same time Kazaks had to fight Bashkurts, Kalmuks of İdil and Russian Cossacks. In 1723 Kazaks lost southeastern districts of its territory including Turkestan, capital of the Khanate, during the attacks of Kalmuks. Some parts of Middle Horde and Great Horde went under the control of Zhungars. Three years later, the united forces of three hordes led by Ebu'l Hayr was able to liberate some districts of Kazak territory from Zhungars. However internal quarrel began in the Kazak Khanate and Hordes were dispersed so strongly that they would not unify again. Ebu'l Hayr, Khan of Little Horde, emigrated to the west Russian frontier with clans and tribes under his control and accepted the Russian sovereignty. He supposed that he would win Russian support in this way to fight against external enemy, to become grand khan of Kazaks and to make his descendant inheritor of the throne. But his expectations were failed. The Russian intervention in the affairs of Little Horde increased the internal quarrels. Consequently, Ebu'l Hayr was killed in 1748. During the era of his son, Nurali, Little Horde become entirely a Russian colony. Many people saw him as a Russian agent and therefore opposed him. The. unity of Little Horde was broken. Meanwhile the authority of the Khanate lose their importance. People came together around individuals. Nurali rejected by people left the throne and went to Ufa. He died there in 1790. Keywords: Central Asia, Kazak, Zhungar, Aktaban-Şubınndı, Small Horde, Abu'l Khayr, Tevkelev, Nurali.